Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1825

Verhandeling over de Eindoorzaken, door J. van der Hoeven, te Leyden. (Jani van der Hoeven, Disputatio de causarum finalium doctrina ejusque in Zoologia usu.) Uitgegeven door het Provinciaal Utrechtsche Genootschap. Te Utrecht, bij J. Altheer. 1824. In gr. 8vo. 81 Bl. f :-75.

De schrijver dezer verhandeling, broeder van den Rot-

[p. 635]

terdamschen Predikant en den Leidschen Hoogleeraar van denzelfden naam, was, zoo wij meenen, nog kweekeling aan laatstgenoemde school, toen hij het eermetaal met dezelve wegdroeg. Schoon Recensent de eer had van bij de vergadering tegenwoordig te zijn, waar deze prijs werd toegewezen, herinnert hij zich nogtans de gronden niet, waarom juist de bekrooning met zilver plaats had. Op het stuk zelve lettende, zouden wij bijna wel durven oordeelen, dat de wijze van behandeling, bij welke slechts een deel aan het eigenlijk oogmerk der vragers schijnt gewijd te worden, hiertoe grootendeels aanleiding heeft gegeven. De vraag toch was: of men uit de bekende inrigting der dierlijke (ligchaams) deelen altijd en met genoegzame zekerheid tot het gebruik kan besluiten, hetwelk deze deelen in de dierlijke huishouding opleveren, schoon er ook geene gelegenheid besta om het levende dier waar te nemen; invoege, dat het beginsel der eindoorzaken niet alleen als nuttig, maar ook als zoodanig in de natuurlijke historie der dieren te beschouwen zij, dat men er te allen tijde veilig door geleid wordt? - Indien wij regt zien, dan is het laatste deel dezer vraag niet veel meer dan eene gewijzigde herhaling van het eerste; en de schrijver had, dunkt ons, kunnen volstaan met eene eenvoudige opgave van hetgeen men door het beginsel der eindoorzaken gewoon is te verstaan. Hij heeft dit echter anders verkozen; dat woord eindoorzaak, daar als in het voorbijgaan vermeld, heeft, zoo het schijnt, zijnen geest wel bijzonder opgewekt, om de zaak, van deze zijde beschouwd, hooger op te halen, en dus de kwestie, in zekeren zin, veel grondiger te behandelen. Hij geeft ons eenigermate eene geschiedenis van het gevoelen, ‘dat men uit de doelmatige inrigting der dingen in de natuur tot eene wezenlijke bedoeling en dus ook tot eenen bedoelenden (Schepper) mag besluiten,’ en toont ons deels de oudheid van dat gevoelen, deels de reden, waarom sommige wijsgeeren hetzelve verwierpen, deels de bepalingen en oplettendheden, welke tot deszelfs regt gebruik zijn in acht te nemen. Wij danken hem voor

[p. 636]

deze weluitgewerkte en belangrijke schers; ondertusschen kan men niet ontkennen, dat deze prolegomena, zoo als de schrijver zelf ze noemt, meer dan de helft van het geheel beslaande, in geene gewone evenredigheid tot het andere deel, het regtstreeksche antwoord op de vraag, staan.

De Heer van der hoeven heeft ook goedgevonden, in het bijzonder van het gevoelen van kant over de bedoelde zaak vrij breed en bij herhaling te spreken; schoon het zou kunnen schijnen, dat een enkel woord hier belangrijk, ja, maar ook genoeg was. Immers, daar deze wijsgeer den Godgeleerde het bewijs betwist, uit de leer der eindoorzaken voor het bestaan van een alwijs Opperwezen te trekken, laat hij het echter den Natuuronderzoeker gaarne als regulatief over.

Wij kunnen, voor het overige, niet anders zien, of de jeugdige schrijver heeft ook zijne eigenlijke stof met klaarheid, bescheidenheid en gepastheid behandeld. Iedere stelling doorgaans met voorbeelden ophelderende, is hij voor bijna elken lezer verstaanbaar. En daar ook zijn Latijn losser en zuiverder is, dan men van zijn vak of jaren zou kunnen vorderen, is het eene waarlijk aangename lectuur. Het is waar, weinige bladzijden moeten hier de zaak afdoen, - een groote omslag van natuurhistorische geleerdheid wordt er niet aangetroffen, - aan fijn uitpluizen van de zaak geenszins gedacht; maar Recensent bekent echter niet te zien, waartoe veel meer noodig ware. De leer der eindoorzaken in het algemeen schijnt hem toe zoo vast te staan als het gezond verstand zelve, waarboven wij wel nooit heel hoog zullen klimmen, zonder dat het hoofd begint te draaijen; en de toepassing dier leer op het onderhavige is, zelfs buiten alle bespiegeling, van blijkbaar nut. De schrijver heeft dit, ten overvloede, klaar getoond, en tevens de grenzen naauwkeurig genoeg aangewezen.

Wij wenschen het vaderland en de wetenschappen geluk met eenen beginner van deze soort. Hebben wij pas eenen brugmans verloren, en is reinwardt,

[p. 637]

van wien de wetenschap nog een gewigtig werk blijft verwachten, wel ruim tot de helft zijner dagen gekomen, het ontbreke ons nooit aan lichten op dien heerlijken weg des onderzoeks, vooral van de dierlijke natuur!