Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1825

Omstandig Verhaal van de wederroeping der benoeming van den Heer Hermanus Brasz, als Ouderling der Nederlandsche Hervormde Gemeente te Amsterdam. Met bijgevoegde Aanmerkingen betreffende den toestand der Vaderlandsche Kerke. Door Abraham Capadose, Med. Doct. Te Amsterdam, bij J.H. den Ouden. 1825. In gr. 8vo. VIII, 134 Bl. f 1-25.

Die Dummheit des Aberglaubens hat keine Ordnung in ihrem Wissen; sie prahlt, das zu wissen, was sie nicht weiss und nicht versteht; sie masset sich an, die Unordnung ihres Wissens sey Göttliche Weisheit und Göttliches

[p. 583]

Licht. - Die Einfalt und die Unschuld brauchen alle Sinnen, urtheilen nicht unüberlegt, sehen alles ruhig und bedächtlich an, dulden Widerspruch, sorgen und eifern für Bedürfniss und nicht für Meinung, und wandeln sanft und still und voll Liebe einher. Der Aberglaube aber setzt seine Meinung gegen seine Sinnen und gegen aller Menschen Sinnen; er findet nur Ruhe im Triumph seines Eigendünkels, und er stürmt damit unsanft und wild und hart durch sein ganzes Leben. Den Abergläubigen leitet seine Meinung, welcher er sein Hsrz, seine Sinnen, und oft Gott, Vaterland, seinen Nächsten und sich selbst aufopfert.

Beter, dan met deze krachtige taal van den wijzen pestalozzi, weten wij het gedrag, den geest en toestand onzer onlangs tot de Christenkerk overgewaaide Zeloten niet te beschrijven. Zij hebben het stelsel der Dordsch-Hervormde kerk, met al deszelfs latere verbastering en mystieke wijziging, ingezogen. Hun eigenlijke voedstervader heeft dit met den hem eigenen poëtischen glans omhuld, en hen voorts tot even zulke ingebeelde, onrustige, menschenhatende schepsels gemaakt, als hij zelf is. Dit onreine vuur trouwens vatte in zoo ontvlambare en welvoorbereide geesten, als deze twee Joodsche jongelingen, gereedelijk, en de vlam slaat, sedert lang, aan alle kanten ten dake uit. Verder kennen zij noch het Christendom, noch de liefde, die alle leden van eene gemeente, van eene (de Protestantsche) hoofdafdeeling, ja der gansche kerk omvat. De Hoogepriester van het Zwart Verbond, en eenige onbeduidende, geestdrijvende of door omstandigheden eenzijdige jonge lieden, - ziedaar hunne Christenkerk, de voorwerpen hunner broederlijke liefde!

De uitgave van het bovenstaande stuk zoo wel, als de inhoud en omkleeding, geven een nieuw bewijs van den scheurmakenden geest dezer jammerlijke sekte. Niet, dat wij het gedrag van den Heer brasz, die zich ongepast en oneerbiedig over sommige stukken van de Dordsch-Hervormde leer schijnt te hebben uitgelaten, kunnen goedkeuren. Neen, wij stemmen geheel in met de uitspraak van den Eerw. Kerkeraad, die den man, op de beschul-

[p. 584]

diging van éénen, zoodanigen aanklager, door hoogst onbepaalde getuigenissen van twee of drie anderen slecht gestaafd, en door eene voldoende schriftelijke verklaring des geloofs van den beschuldigden omtrent de geopperde stukken genoegzaam weêrlegd, niet veroordeelde, maar echter toereikende reden meende te hebben, om iemand, die zoo blijkbaar ergernis gegeven had, tot het gewigtig ambt van Ouderling niet toe te laten. Er moge een schijn van onbestaanbaarheid in dit vonnis doorstralen, en wel te meer, omdat het ligt moeijelijk kan gevallen zijn, den leden van eene zoo uitgebreide vergadering, in eene zaak, over welke de gevoelens wel eenigermate moesten verschillen, algemeen genoegen te geven, het geschreeuw, door den heer capadose daartegen aangeheven, is blijkbaar teleurgestelde en bitter gekwetste waan. Trouwens, waarom zou men het verzwijgen, dat de bepaalde verklaringen en voorschriften des geloofs, welke in de meeste Protestantsche genootschappen bestaan, en door den grooten hoop beschouwd worden als even gezaghebbend, ja even onfeilbaar als het woord van God zelve; van welke af te wijken ten minste, hoe gering het ook zij, eene verzaking is van de gezindte, tot welke men behoort, - dat, zeggen wij, deze stukken het den liberalen, bijbelschen Godgeleerde, die aan den drempel der Hervorming niet is blijven staan, veel min met anderen verre teruggeweken, dikwijls zeer moeijelijk maken, den oproerkraaijer in zijne gevaarlijke ondernemingen te stuiten. Gelukkig inderdaad, dat het gebouw onzer hedendaagsche verlichting reeds zoo vast staat! Wie toch kan vele waarde hechten aan de woeling van een' jongeling, en in de kerk een kind, tegen mannen als van der palm, ijpeij en dermout, van hengel, en den door hem aangeprezen', zoo hoogst eerwaardigen hess, op wien geheel Duitschland en Zwitserland met eerbied staren, en die ook in ons vaderland onberekenbaar veel nut gesticht heeft, om van de Amsterdamsche en andere Predikanten niet te spreken? Ja, zoo hij met gronden voor den dag kwame, zoo hij toonde den Bijbel te verstaan, niet slechts dien

[p. 585]

hier of daar van buiten geleerd te hebben, en, het rake dan al of niet, tot zijn voordeel te kunnen aanwenden, zoo was het eene andere zaak. Maar hetgeen hij doet, hebben wij eene oude boerin, die bekende van de geschiedenis niets te weten, en den naam van uitlegkunde zelfs nooit gehoord had, even zoo goed, even zoo geregeld, krachtig en vurig zien doen, als dezen Dokter. Trouwens, zij beriep zich, voor hoofdzakelijk bewijs, op hetzelfde inwendige licht, als hij en als alle Katholijken den onfeilbaren Paus en der Conciliën toekennen. Daartegen valt zeker door een' onverlichte niet te praten.

Om dit nog met een woord te zeggen, het stuk bevat, 1^o. de geschiedenis der aanklagte, 2^o. deze aanklagte zelve, 3^o. de weêrlegging door brasz, 4^o. contra-aanmerkingen van capadose, 5^o. getuigenissen, 6^o. vonnis van den Kerkeraad, - althans dit is het voornaamste, behalve de nu nog volgende toepassing van capadose, die wel voor het ergste van alles, het vermetelste zoo wel als kwaadaardigste, mag doorgaan. Immers, niet alleen is het hier, dat hij bovengenoemde mannen aanvalt, maar hij steekt dadelijk de trompet van den opstand; hij keert zich tot de welmeenende maar zwakke broeders: dat zij zich verzetten, dat is, in één woord, scheuring maken, zoo de tegenwoordige Coripheën het hoofd niet willen in den schoot leggen. - Zoo de Heer capadose zich maar half zoo goed verstaat op het genezen der ligchamen, hetgeen zijn beroep vordert, als op het wonden van zielen, waartoe hij waarlijk niet geroepen is, dan is hij voorzeker al een heele bol in zijn vak. Stijl en taal, intusschen, zijn pover genoeg. En wat van het oordeel des Heeren stolker over de Kerkelijke Geschiedenis van ijpeij en dermout gezegd wordt, is zeer zeker valsch. - Wij herhalen, ten besluite, met pestalozzi: Den Aberglaubigen leitet seine Meinung, welcher er sein Herz, seine Sinnen, Gott, Vaterland, Nächsten und sich selbst aufopfert.