Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1825

[p. 323]

Is dan de Christelijke Opwekking aan de Nederlanders van den weleerw. Heer A.S. Thelwall in het geheel niet waardig te behartigen; en, zoo ja, hoe zal dat best geschieden? beantwoord in eene ernstige overweging van de Ernstige Toespraak, enz. door J.J. le Roy, Predikant te Oude-Tonge. Ten voordeele van de noodlijdenden, enz. Te Sommelsdijk, bij G. Jongejan. 1825. In kl. 8vo. 78 Bl. f :-60.

Dit kleine boeksken, dat ook in uitwendige gedaante de oudvaderlijke eenvoudigheid schijnt te willen navolgen, wekte, bij deszelfs eerste aankondiging, onze nieuwsgierigheid op. Wij kenden toch den man voor een bekwaam Hervormd Leeraar, en verwonderden ons, dat die de ongepaste, ontijdige, ongematigde boetprediking (gelijk ze ons mede voorkwam) van eenen onbekenden Vreemde zou in bescherming nemen. Het is waar, zijne verdediging was uitsluitenderwijze tegen eenen schrijver gerigt, wiens werk ook door ons niet allezins gunstig beoordeeld was. Hier schijnt het kwaad (want zoo beschouwen wij dit voortzetten of liever overnemen van den ontstoken twist) dan ook wel voornamelijk te schuilen. Wanneer men zoo hard op eene zaak valt, van welke zich velen of zelve, of hunne geachte voorgangers en leeraars der jeugd, niet vrijkennen, dan loopt men gevaar van tegenspraak niet alleen, maar ook van verachtering, in plaats van bevordering des belangs, dat men voorstaat. Er is toch schaars eene stelling of eene leer en gedrag, die men niet verbloemen, in een verschoonlijk licht plaatsen, en alzoo eenigermate verdedigen kan. Dit doet leroy, en meer niet; hij beroept zich op vroegere biddagsleerredenen, bij welke wijzelve reeds thelwall's opstel vergeleken hadden, en met name ook op de uitgegevene van wijlen den zeer geachten hinlopen, te Utrecht; schoon dit zekerlijk niets meer bewijst, dan dat die brave man, op eene verstandige wijze, voor zijne gemeente gebruik maak-

[p. 324]

te van eene preek- en handelwijze, welke in zijnen tijd algemeen en, tot zekere mate toe, ook niet af te keuren was. Wat Ds. le roy hierover wijders redeneert, van vermenging der beschouwing met beoefening, van nutteloosmaking van het grootste deel des Bijbels, enz. enz. doet toch waarlijk niets af. Wie de uitspraken tegen bijzondere personen, tijden, volken, of wat het zij, op andere personen enz. onvoorwaardelijk en zonder eenig bewijs toegepast, die matigt zich meer aan, dan een gewoon leeraar past, en verdient strenge berisping. Is dit niet waar, weg dan gezond verstand! weg uitlegkunde! weg algeheele voorbereiding tot het predikambt! Een zwerver, slechts in staat den Bijbel te lezen, met een goed geheugen en een greintje vernuft, zal u uit dien voorraadschuur preken te zamen stellen, die doen lillen en beven. Onbescheidener evenwel dan thelwall kan hij het bezwaarlijk doen. En het is inderdaad belagchelijk, wanneer le roy dit, vooral met betrekking tot de predikanten, als niet zoo kwaad gemeend, ja, op de regte wijze beoordeeld, welgegrond wil doen voorkomen. Alsof die te Amsterdam althans ligt niet zouden bedoeld zijn; en welke anderen kent thelwall dan? Alsof hij misschien niet eens Hervormden bedoelde; en waar doen zich dan die vreesselijke ketterijen van de weinige andere Protestantsche schrijvers of predikers zien? Alsof, eindelijk, onze tijdgenooten slechts al te beleefd waren, en den menschen, onder vier oogen, zoo niet regt ouderwets de waarheid zeiden; dit is in allen gevalle eene stelling, die op velerlei wijze bestreden zou kunnen worden. Neen, le roy! het zijn wel degelijk die leerstukken, welker misbruik gijzelf bestrijdt, die thelwall, met al dat vooronderstelde misbruik, op den voorgrond geplaatst en aangedrongen wil hebben; en omdat dit min dan wel voorheen geschiedt, zijn de predikanten........ ja, wat niet al!

In het kort, Ds. le roy blijft in ons oog een liberaal, verstandig theologant, maar in zeker opzigt wat al te ijverig. Hij schijnt het trouwens wel als een wenk der

[p. 325]

Voorzienigheid aangemerkt te willen hebben, dat de beide boekjes hem vroeger, dan hij had durven hopen, in handen kwamen!... Wij weten, ja, dat de Voorzienigheid alles bestuurt; maar Hare oogmerken met elke bijzondere besturing weten wij niet, noch mogen zonder veel ootmoeds en bescheidenheids daarnaar vragen. Doch eigenlijk werd ligt wel het geheele boekje voornamelijk om de laatste bladzijden geschreven, in welke le roy, met warmte, voor een oud, maar ook menigmaal bestreden gevoelen uitkomt; dat, namelijk, de Kerk niet onafhankelijk genoeg van den Staat, de Geestelijkheid niet vrij en magtig genoeg is, in welk opzigt hij zelfs de Katholijken gelukkig zou prijzen, indien men zich daar niet wederom aan andere banden had gelegd. Wij willen ons over dit stuk niet in het breede uitlaten; maar merken alleen aan, dat de Heer le roy ons toeschijnt, de Geschiedenis niet zoo vlijtig of zoo gelukkig, als wel andere, meer beschouwelijke vakken, beoefend te hebben. Hij zou dan de gevaren der Hierarchij niet zoo ligt geacht, de verkeerdheden der geestelijken, bij honderd gelegenheden, niet voorbijgezien, anderen daarentegen billijker beoordeeld, en vooral dit opgemerkt hebben, dat meest alle zaken hare heldere en donkere zijde hebben, ook onze inrigtingen, onze tegenwoordige tijden en zeden, welke laatste in het bijzonder meer in soort, dan wel in aantal en zwaarte van gebreken, plegen af te wisselen. Recensent, die nogtans vrij wat meer, dan Ds. le roy, in de gelegenheid is, de gewraakte ondeugden van wereldsgezindheid enz. van nabij waar te nemen, durft onze Eeuw niet veroordeelen, als schuldiger dan vroegere. En dit is waarlijk ook niet noodig, om ons te verootmoedigen. Een ieder beproeve slechts zichzelven.

Naschrift. - De schrijver schijnt het niet kiesch te vinden, dat men de opbrengst van Komediën en Concerten heeft aangenomen. Elk zijn oordeel! maar wij houden de daad van eenen schutz, vreemden Tooneelspeler, die de vrucht van zijn benesiet, ten beloope van meer dan f800, wegschenkt, voor grooter, dan die van menigen Prediker, die de onzekere op-

[p. 326]

brengst zijner leerrede tot hetzelfde oogmerk ten beste gaf. Het laatste kon wel eens een: ga heen en word warm! worden, hoe wèl ook gemeend.