Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1825

Het Stelsel der Terugwerking voorgesteld en onderzocht door Dr. H.G. Tzschirner, Hoogleeraar der Godgeleerdheid en Superintendent te Leipzig. Uit het Hoogduitsch. Te Deventer, bij A.J. van den Sigtenhorst. 1824. In gr. 8vo. 232 Bl. f 1-90.

Zietdaar een geschrift, der overbrenginge in onze taal en aller behartiginge overwaardig! De verstandige, verlichte en geleerde schrijver is ook reeds onder ons bekend, en 's mans naam is aanbeveling genoeg voor zijne geschriften. Het onderwerp wordt door den titel genoegzaam gekend. Er is in de wereld geenerlei stilstand; maar ook altijd had iedere bewegende eene tegen haar over gestelde, stuitende en tot rust aandrijvende kracht. Gelijk de natuur, zoo bestaat ook de menschenwereld door de tegenwerking van beide die krachten. Men moet hier partij kiezen. De eene partij wenscht, dat de bewegendenkbeelden geldende waarde verkrijgen, en dat de ker-

[p. 320]

kelijke en burgerlijke betrekkingen zich naar dezelve zullen vormen; de andere wenscht alles te houden zoo als het is, en stuit en dringt terug, zoo veel zij maar kan. De middelen van deze partij zijn verscheidene, en altijd dezelfde. De invoering van het Christendom, de Hervorming, en de Wijsgeerte in den tegenwoordigen tijd, zijn drie hoofdgebeurtenissen, die den worstelstrijd opriepen. De gronden voor het stelsel der terugwerking liggen in der menschen wijze van zien, of in hun waar of vermeend belang. Het stelsel der terugwerking heeft zich in onzen tijd, met daad en woord, luid en verneembaar genoeg aangekondigd. Dit stelsel gaat de schrijver, in het tweede deel van dit werk, daarom, uit het standpunt des regts en der staatkunde, beproeven.

Op zichzelve is dit stelsel in geenen deele verwerpelijk, want rust moet zoo wel als beweging in de wereld zijn; er is alzoo zoo wel eene onschadelijke terugwerking als eene onschadelijke hervorming. Maar beide kunnen dwalen; wordt de laatste nieuwigheidszucht en onstuimigheid, en wil de eerste alles terugdringen en houden in den vroegeren vorm, dan is dit bij beide het geval. - Elke poging, ten einde regtschennis en omwenteling te verhoeden, en om het geschiede onregt door eene omwenteling weder goed te maken, is der regeringe steeds geoorloofd. Elke stoornis der regten van bijzondere personen moet worden geweerd. Zoo moet ook de tot rust brengende kracht dàn heerschen, wanneer reeds schokken en veranderingen hebben plaats gehad. Maar zoodanige herstelling moet zonder nieuwe regtskrenking geschieden. Dikwijls zijn ook zulke inrigtingen omvergeworpen, welke op de blijvende behoefte der maatschappij gegrond waren. De onontbeerlijke inrigtingen moeten hersteld, maar ook de door den tijd aangebragte hervormingen behouden worden. En duurt de revolutionaire geest nog voort, na het herstellen der rust, dan is het wijs, dien tegen te werken, maar door wetten en straffen eerst dàn, wanneer hij daad geworden is; doch het zekerste middel ligt in den tijd, die hetgeen hij brengt ook weder terugneemt,

[p. 321]

en onstuimigheid in bezonnenheid verandert. ‘De terugwerking, die de omwenteling zoekt te verhinderen, en, wanneer zij nogtans plaats gehad heeft, ten einde tracht te brengen, is noodwendig, en daarom ook wijs en regtvaardig; en zij moet in de wereld zijn, indien over het algemeen staten bestaan zullen. Maar juist daarom, omdat zij noodwendig is, kan zij ook niet gesteld zijn tegenover de beweging, welke, even zoo noodwendig als de rust, in de wereldwet gegrond is, maar moet veeleer met de wijze van zien en handelen, welke het stelsel der hervorming genoemd is, vereenigbaar zijn.’ Men voelt nu des schrijvers meening, en wat hij der anti-revolutionaire partij gaarnetoegeeft. Maar wil men niet slechts de gewelddadige omverwerping der staatsinrigting en de stoornis van geldende regten terughouden, maar ook het voortkomen der denkbeelden in het worden van nieuwe inrigtingen voorkomen, en den staat terugvoeren tot het standpunt, waarop hij vóór de beweging stond, dan vindt men in den schrijver een' tegenstander, die, met klem van redenen, het onregtvaardige en onstaatkundige hiervan aandringt en bestrijdt. Dit stelsel, zegt hij, brengt tot krenking van regt, daar het datgeen weigeren wil, welks weigering het doel van den staat niet vordert; daar het voorts den volke zoekt op te dringen, hetgeen voor hetzelve opgehouden heeft behoefte te zijn, en juist daarom door de algemeene stem verworpen is; daar het dikwijls iets, hetwelk reeds bestaat, ontbindt en verstoort, en daarbij welverworvene regten vernietigt; en, eindelijk, zich in de noodzakelijkheid plaatst, om handelingen te straffen, welke het zelf door wederregtelijke handelingen te voorschijn riep. - Men moet de klemmende ontwikkeling, door geschiedkundige voorbeelden aangedrongen, bij den schrijver zelven zien. En even zoo grondig is zijn volgend betoog, dat zoodanige terugwerking, ook staatkundig beschouwd, te verwerpen is, daar zij niet kan ondernomen worden met de gegronde verwachting van eenen goeden uitslag, noch ook, zoo

[p. 322]

zij gelukt, de bereiking van haar doel tot heil van den staat dient.

Het derde en laatste gedeelte van dit boek geeft Resultaten der voorstelling en toetsing van het stelsel der terugwerking, in betrekking tot de pogingen en verwachtingen der tijdgenooten. Hier ontvangen de voorstanders van het stelsel der hervorming de nuttigste vermaningen, raadgevingen en lessen, ten aanzien van hetgeen zij behooren toe te geven, te bedenken en te beoefenen, opdat alles regtvaardig zij, en hun stelsel zich ook aanprijze bij den staatkundigen. In den geest en volgens de strekking van dit stelsel behoort dan ook te worden gehandeld. De schrijver slaat het oog op de tegenwoordige bedoeling en poging der tegenovergestelde partij, om welke te gemoet te gaan hij aanwijst, waarvoor men moet uitkomen, van welke dwalingen men zich afkeerig betoonen moet, en hoe de voorstanders der hervorming moeten en kunnen regtvaardigen hetgeen zij bedoelen en voorstaan. Vooral trok onze aandacht hetgeen de schrijver opgeeft tegen het beginsel van stabiliteit of onveranderlijkheid, en een theologisch of theocratisch beginsel, op hetwelk de staat zou moeten gegrond zijn. Maar nog eens, men behoort den schrijver zelven met aandacht te lezen. Hij zal overtuigen, wie voor overtuiging vatbaar is; en, met hem aan het slot zijner overdenkingen gekomen, zullen wij met regte gronden gewapend en met nieuwen moed bezield zijn tegen de tegenwoordige Ridders van den Domper, wier pogingen het licht toch wel niet zullen vernietigen, noch de overwinning behalen op waarheid en gezond verstand. Bij alle deze beschouwingen voelden wij gedurig ons gedrongen tot dankbaren roem van de plek gronds, welke wij bewonen, - het Monarchaal, maar vrij en gezegend Nederland, bestuurd door eenen beminden Koning, die de duisternis en het ongeluk zijner volken schuwt, en van alle zijne onderdanen Weldoener en Vader wezen wil.