Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1825

Nouveau Dictionnaire Français-Hollandais et Hollandais-Français, etc. par S.J.M. van Moock, Instituteur et Traducteur juré à Delft. I^e. Partie; Français-Hollandais. Zutphen, chez H.C.A. Thieme. 1824. gr. 8vo. 1382 pag. Bij Inteek. f 10-90.

Ongetwijfeld is de Lexicographie der nieuwere talen een der minst bewerkte vakken van onze Letterkunde. Ten aanzien der Noordsche en Zuidelijke talen moeten wij onze toevlugt nemen tot den arbeid van Franschen, of liever van Duitschers; en wat er onder ons, met betrekking tot de talen dezer beide natiën, alsmede van de Engelsche, gedaan is, kan met soortgelijke voortbrengselen der Duitsche Litteratuur niet vergeleken worden. Zonder iets te willen afdingen op de wezenlijke verdiensten der Woordenboeken, welke bij ons voor de genoemde talen voorhanden zijn, meenen wij gerustelijk te mogen beweren, dat dezelve aan den hoogen trap van voortreffelijkheid niet beantwoorden, welke de Letterkunde dier volken in onzen leeftijd bereikt heeft. Zij, die zich met dezen arbeid hebben bezig gehouden, schijnen meer de behoefte van het gezellige leven en van den koophandel, dan die van den letterminnaar in 't algemeen op het oog gehad te hebben; en vanhier die onvolledigheid en dat oppervlakkig indringen in den geest der talen, welke de vorige Woordenboeken doorgaans min of meer ontsieren.

De Boekhandelaar h.c.a. thieme, wiens vroeger uitgegeven Hoogduitsch Woordenboek in ons oog eene gunstige onderscheiding verdient, heeft ons Publiek op nieuw aan zich verpligt door het bovenstaande werk.

[p. 303]

Wij hebben altijd veel op gehad met het Dictionnaire portatif Français publié par abraham blussé, le jeune, Dordrecht, 1815, omdat dit boek zich, naar ons oordeel, door eene groote juistheid in de overbrenging van de eigenlijke beteekenis der woorden kenmerkt; maar vermits het niet meer geeft, dan wat de titel belooft, zoo is het voor het algemeen gebruik, bij het lezen der Fransche Schrijvers, onvoldoende. Er bestaat bij ons geene reden hoegenaamd, waarom wij den Heer blussé niet even zeer berekend zouden achten voor het zamenstellen van een Fransch Woordenboek, als den Heer van moock, en wij schatten het werk van den eersten in zijne soort even hoog, als dat van den laatsten; maar het Dictionnaire, 't welk wij nu aankoudigen, is naar een zoo veel ruimer en meer omvattend plan bewerkt, dat het, in ons oog, eene wezenlijke behoefte in onze Letterkunde vervult.

Volledigheid toch schijnt het groote doel van den Heer van moock en zijne medeärbeiders geweest te zijn; eene volledigheid, die zich, naar luid van den geheelen titel en der voorrede, zelfs tot alle vakken van kunsten en wetenschappen uitstrekt, en die de beteekenis der woorden door veelvuldige spreekwijzen opheldert, ter bereiking waarvan men den arbeid der grootste Taalkundigen in de laatste jaren zich ijverig ten nutte gemaakt heeft.

Ter staving van het gezegde, zullen wij eene enkele proeve hier laten volgen, die ons bij het opslaan van het boek in het oog valt:

blussé.	van moock.
Dehors (adv.) Buiten; par dehors, au dehors, van buiten; mettre quelqu'un dehors, iemand buiten de deur zetten.	Dehors (adv.) buiten. De - van buiten naar binnen. En - buitenwaarts, uitwendig, van buiten. Par - prép. van buiten. Au - uitwendig, uiterlijk, van buiten. Il est allé au - hij is buiten gegaan. Il vient de - pour se chauffer, hij komt van buiten, om zich te warmen. Cela avance trop en - dat steekt te veel bustenwaarts, vooruit. Mettre un domestique en - eenen knecht wegjagen. Mettre un vais-
Dehors (m.) Het uitwendige (n.) de uiterlijke schijn (m.) les dehors, de buitenwerken, (in den Vestingb.) cela vient du dehors, dat komt van buiten; juger par le dehors, naar het uiterlijke oordeelen; sauver le dehors (on les apparences) den uiterlij-

[p. 304]

ken schijn bewaren, of in acht nemen.	seau - een geheel opgetakeld schip uit de haven brengen. Mettre toutes les voiles de - alle zeilen bijzetten. Cette maison est belle par - dit huis is schoon van buiten. Il n'en parait rien au - men kan er van buiten niets aan zien; s.m. het uitwendige, de buitenzijde, kant. Cette eglise est belle par le - de buitenzijde van die kerk is schoon. Le mal n'est qu'au - het kwaad is slechts uitwendig, aan de uitwendige gedeelten; fig. pl. uiterlijke schijn, m. uiterlijkheid, vr. (apparences.) Il ne faut pas juger par les - men moet niet naar den uiterlijken schijn, naar het uiterlijke oordeelen; s. pl. buitenwerken eener plaats, vesting. Cette place a de beaux - deze plaats, vesting, heeft schoone buitenwerken.
	Dehousser v.a. de laarzen uittrekken; sterven; eenen muilezel, paard, het dekkleed afnemen.
Descide (m.) Codsmoord, moord des Zaligmakers, door de Joden gepleegd; pleger van dien moord.	Deïcide, m. Godsmoord, alleen aan den Heere Jezus gepleegd.

Men zou intusschen kunnen vragen, of een Woordenboekschrijver van eene hedendaagsche taal de grenzen der volledigheid niet te ver uitzet, zoo hij volstrekt alle woorden wil opnemen, die niet alleen door het verloop der tijden ontstaan, maar die ook uit andere en met name oude talen in de onderscheidene vakken van kunst en wetenschap overgenomen zijn, en daarin het zoogenoemde burgerregt verkregen hebben. Hij toch moet niet slechts de juiste beteekenis der woorden bij omschrijving opgeven, maar hij moet ook andere in derzelver plaats stellen, die den zin zoo na mogelijk uitdrukken, wil hij zijne taak naar eisch volbrengen, en deze onderneming schijnt ons ten aanzien der kunsttermen ten uiterste bezwaarlijk, zoo niet onmogelijk. Vele van deze termen, vooral die uit het Grieksch worden afgeleid, zijn even min het uitsluitend eigendom van deze, als van gene moderne taal, maar hooren thuis in de algemeene kunstspraak van het

[p. 305]

een of ander bepaald vak, b.v. van Ontleed-, Genees-, Oudheid-, Dichtkunde, enz. en zij kunnen, bij gebrek van een goed modern woord, met moeite, ja dikwijls geheel niet duidelijk gemaakt worden voor hem, die in dat bepaalde vak een vreemdeling is. Het moge bezwaarlijk zijn, hier de grenzen naauwkeurig aan te wijzen; maar het komt ons voor, dat de Heer van moock, uit zucht om aan zijn werk den lof van meestmogelijke volledigheid bij te zetten, in dezen wat al te ver gegaan is. De Zuidelijke natiën, en zelfs de Engelschen en Duitschers, kunnen zich b.v. het woord artériologie (de leer van de slagaders), hetwelk men bij van moock vindt, op even goede gronden toeëigenen, als de Franschen; maar zij zouden daarom nog geen regt hebben, hetzelve, als dadelijk tot hunne taal behoorende, in hunne gewone Woordenboeken op te nemen. Zulke woorden moesten hunne plaats vinden in werken, die bepaaldelijk aan een zeker vak zijn toegewijd. Waarom heeft de Heer van moock, als hij de volledigheid zoo ver wil uitstrekken, dan ook niet op het woord arthrocace het woord arthrokakologie laten volgen, (de leer van de verwrikking der leden), dat zoo veel door de Duitsche, en ook buiten twijfel door de Fransche Heelkundigen gebruikt wordt? Waarom vinden wij de ecriture phonétique, hiératique, démotique, enchoriale enz. enz. niet ook vermeld en opgehelderd? Bestaat er eene in de wetenschappelijke wereld aangenomene vertaling van kunstwoorden en schoolsche termen, zoo moet dezelve noodwendig opgegeven worden; en daarom verwondert het ons, dat de Heer van moock b.v. bij de woorden supra- en infralapsaire (waarvan hij de beteekenis niet zoo duidelijk omschrijft, dat het eigenlijk verschil tusschen beide gevoelens uitkomt) niet de overzetting van boven- en onder-valdrijver gevoegd heeft. Dit woord behoort in de Hollandsche godgeleerde wereld even zeer thuis, als het woord supra- en infralapsaire in die der Franschen. Doch wij herhalen het, de grenzen zijn hier moeijelijk te bepalen, en wij erkennen gaarne, dat de Heer van moock en zijne medeärbeiders een allezins verdienstelijk en veelzins voortreffelijk werk geleverd hebben.

Wij prijzen dit Dictionnaire dus met ruimte aan, te meer, daar de Uitgever het aan een' netten, duidelijken en correcten druk niet heeft laten ontbreken.