Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1825

Algemeene Ontleedkunde, op de Natuurkunde van den Mensch en de Geneeskunde toegepast. Door X. Bichat, met de Bijvoegsels van P.A. Béclard, enz. Naar het Fransch door H.J. Schouten, Med. Dr. te Amsterdam. Isten Deels 1ste Stuk. Te Amsterdam, bij G. Portielje. 1825. In gr. 8vo. XL en 263 Bl. Bij Inteekening f 2-60.

De algemeene Ontleedkunde van bichat, die vóór ruim 20 jaren het licht zag, is een werk, waarover de geleerde wereld reeds lang uitspraak gedaan heeft. Hetzelve heeft eenen grooten bijval gevonden, en bijkans een tijdvak in de geschiedenis der Physiologie gevormd, zoo wel door de ontdekkingen, die het bevatte, als (en misschien vooral) door het nieuwe oogpunt, waaruit de Schrijver vele zaken, beter dan een zijner voorgangeren, beschouwd en beoordeeld heeft. Bichat moet werkelijk als de schepper van een nieuw vak der Ontleedkunde worden aangemerkt. De kennis der weefsels, welke hij algemeene Ontleedkunde noemde (latere Schrijvers heeten dezelve Histologie), was vóór hem niet tot één geheel gebragt, en het waren slechts verspreide aanmerkingen, die men daarover bij vroegere Schrijvers vond. Hij grondvest

[p. 287]

zijne werken daarenboven vooral op veelvuldig onderzoek; en van hoeveel belang is dit niet in eene wetenschap, in welke, om ons van zijne eigene woorden te bedienen, de verbeelding niets, de waarneming alles is!

Het behoeft dan ook wel niet herinnerd te worden, dat wij ons van een verslag van het oorspronkelijke werk ontslagen rekenen. Wij zullen ons enkel bij de vertaling bepalen. Het bevreemdde ons inderdaad eenigzins, toen wij dezelve zagen aangekondigd. Was deze noodzakelijk? Verstaat niet, vroegen wij, elk, die bij de lezing van dit werk belang heeft, de taal, waarin het oorspronkelijk werd geschreven? - Doch wij zien de vertaling werkelijk volvoeren, en moeten dus gelooven, dat dezelve voor sommigen nuttig is.

Het was zekerlijk geene ligte taak, dit werk te vertalen. Bichat heeft zijnen eigenen stijl, die in vele opzigten schoon mag heeten, en zeker heeft bijgedragen tot den opgang, dien zijne werken gemaakt hebben. Het is niet te vergen, dat deze schoonheid bij de overzetting volkomen bewaard blijve. Wij eischen in de vertaling van een wetenschappelijk werk voornamelijk duidelijkheid en juistheid van overbrenging. Wij moeten echter getuigen, dat ook deze vereischten hier gemist worden. Vooreerst is de vertaling opgevuld met Gallicismen, en het blijkt op vele plaatsen, dat de Vertaler niet genoegzaam met het Fransche taaleigen bekend is. Zoo vinden wij b.v. bl. 32 en op andere plaatsen: ‘voor het weinige dat men gadeslaat,’ (pour peu qu'on réfléchisse.) Tout est à connaître, wordt bl. 75 vertaald door ‘alles is bijna te kennen.’ J'en dirai autant (hetzelfde is het geval met...) wordt vertaald door: ‘ook zal ik spreken.’ Bl. 78. Je n'entends parler que de celles (ik bedoel geene anderen) heet: ‘ik hoor van geene andere spreken.’ La station (het regt overeind staan) wordt bl. 239 uitgedrukt door den stilstand, waardoor de zin onverstaanbaar is. De duisterheid, die uit deze bron voortvloeit, wordt nog vergroot, doordien ten andere (en dit is veelligt nog erger) de Vertaler de zaak, die behandeld werd, zelf

[p. 288]

niet schijnt begrepen te hebben. Hoe was het anders mogelijk, op bl. 16 de uitdrukking: en matière médicale, te vertalen door de woorden: ‘in het stuk der Geneeskunde,’ daar het moest zijn in de Artsenijkunde (in materie medicâ), gelijk uit den zamenhang zonneklaar blijkt? Hoe kon anders op bl. 31 putréfaction door versteening vertaald zijn; want weet niet elk, die met de hier behandelde zaak bekend is, dat de dierlijke ligchamen na hunnen dood wel in verrotting overgaan, maar niet versteenen? Hoe was het mogelijk, pulpe cérébrale door hersenmerg uit te drukken (bl. 65), even alsof de tunica arachnoïdea de mergzelfstandigheid der hersenen bekleedde? Nog eene proeve. Na de eigenschappen der bewerktuigde en onbewerktuigde wezens te hebben opgenoemd, zegt bichat: Ces propriétés sont tellement inhérentes aux uns et aux autres- qu'on ne peut concevoir ses corps sans elles. Elles en constituent l'essence et l'attribut. Exister et en jouir sont deux choses inséparables pour eux. Dit laatste wordt hier vertaald: ‘Te bestaan en te genieten zijn voor hen twee onafscheidbare zaken.’

Het smart ons inderdaad, zulk een ongunstig oordeel over deze vertaling te moeten vellen. Doch de waarheid gaat ons na aan het hart. En waartoe dienen dan toch boekbeoordeelingen, zoo zij niet waarschuwen, waar men door uiterlijken schijn kon worden medegesleept? Want inderdaad de druk van het boek is zeer goed, en op de overige uitvoering valt niets te zeggen.

Het zou ons werkelijk niet moeijelijk vallen, de aangehaalde voorbeelden met andere te vermeerderen. Doch schijnt ons het laatste gedeelte van dit boekdeel beter vertaald dan het begin. De ingebragte aanmerkingen treffen echter den Heer schouten niet. Zijn Ed. heeft de vertaling grootendeels aan eenen ander toebetrouwd, gelijk wij op bl. XX van het Voorberigt lezen. Waarom hij er zijnen naam aan leent, begrijpen wij niet. Zijn Ed. berigt ons, dat hij geene moeite gespaard heeft, ten einde deze overzetting vooral in het wetenschappelijke bichat niet geheel onwaardig zijn mogt. Daar het geheele werk

[p. 289]

wetenschappelijk is, weten wij niet regt, wat hier de bedoeling is. In allen gevalle hadden wij, zoo nu het werk van bichat in het Hollandsch vertaald moest worden, daarvan eene goede vertaling gewenscht, en hopen, dat het vervolg dezer overzetting beter zal worden nagezien.