Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1825

Het Bijgeloof ontmaskerd, of de Onderwerpen daarvan natuurlijk verklaard, met invlechting van een aantal ware Geschiedenissen. Naar het Hoogduitsch van H.L. Fischer, vrij gevolgd door W. Goede. Te Zutphen, bij H.C.A. Thieme. 1824. In gr. 8vo. VIII en 439 Bl. f 2-50.

Met dit boek, Lezers! is Recensent erg verlegen. Ware het van eene Emerita-Baker of iets dergelijks afkomstig, hij zoude het prijzen, maar toch vragen: ‘waartoe dient het?’ doch het is van een voormalig Godsdienstleeraar, van

[p. 221]

den Schrijver van de Onzigtbare, en het Magazijn van en voor Lijdenden, bewerkt! Hoe is het mogelijk, dat ie mand tot eene zoodanige liefhebberij vervalt, zonder te......! En cui bono? Intusschen, die man verwachtte, jaren lang, van de Maatschappij Tot Nut van 't Algemeen de overbrenging dezes werks in onze taal! Hij heeft er met verlichte mannen over gecorrespondeerd; daar kwam zoo weinig van, als er ook van eene mondelijke zamenspraak met, ook verlichte, Godsdienstleeraars b.v., zoo hij die in zijne woonplaats had kunnen vinden, zoude gekomen zijn, aan welke hij evenwel misschien niet eens gevraagd heeft: ‘wat dunkt u, Broeders?’ Men mag echter niet gelooven, dat de correspondentie zoo drok als zulk verkeer kan geweest, of zijne brieven onbeantwoord gelaten zijn; want goede zegt ons, dat andere redenen, die wij echter niet willen opnoemen, oorzaken waren van de weinige vrucht zijner raadpleging. Tot die oorzaken behoort niet het gemis van bijgeloof in ons land; want, zegt goede, het heerscht - zelfs bij Remonstranten, hoewel daar het allerminst. Een raar kompliment zeker, maar toch een bewijs, dat dit Kerkgenootschap den dienst niet bijzonder behoefde, dien goede bewijzen wil. Recensent gelooft echter niet, dat die kleine gezindte hoogmoedig op deze lofspraak worden zal, en even weinig, dat er bij de Protestanten van allerlei naam, waaronder dan toch ook de groote noch smalle gemeente der Doopsgezinden behoort, veel zal gerekend worden, voor de voorziening in hunne behoefte, op goede's verlichting. Evenwel, het boekje (NB. van maar 439 bladzijden) is hoogstnuttig, zegt de Schrijver zelf, 1^o. tot uitbreiding van menschen- en Godsdienstkennis; 2^o. tot verheuging over de zegepraal, op het bijgeloof behaald; 3^o. om volks- en schoolleeraars opmerkzaam te maken; 4^o. om aan ouders voorzigtigheid te leeren ten opzigte hunner kinderen, wanneer gene de bals, visites, cassino's, societeiten, kolfbanen ezv. bezoeken. Het is waarlijk onbegrijpelijk, dat eene Maatschappij Tot Nut van 't Algemeen een boek, dat tot zulke oogmerken konde bewerkt worden, zoo onopgemerkt liet; maar misschien meende dezelve, reeds aan alle die oogmerken te hebben voldaan? Elk toch meent zijn uil een valk te zijn, blijkens dit boek.

Aan de behandeling van 80 onderwerpen, van welke No. 1 de Duivel is, besteedde de werkzame goede zijne rust. Recensent heeft te veel te doen, om zelfs alle die onder-

[p. 222]

werpen af te schrijven. Dat is hij der waarheid schuldig te belijden, dat men uit dit boek, dewijl het krielt van anekdoten, tot het bijgeloof behoorende, zeer veel leeren kan, wat men niet wist, en wat dus ook niet deerde. Sommige stellingen des bijgeloofs worden ook goed opgehelderd; van andere doet de opheldering wenschen, dat maar van het geval niets gerept ware. Over het geheel past Recensent op dit boek toe, wat van het bijgeloof uit het gemeene leven verhaald wordt en opgehelderd, bl 266: ‘Het is niet goed, wanneer men over vuilnis gaat. - Zeker is dat niet goed, want men draagt het vuilnis weêr daarheen, waar men het te voren heeft weggeveegd. - Neen, zegt men, wie over vuilnis gaat, die heeft geen geluk. - Hoe menigeen, die over vuilnis ging, vond een' ring ezv. Was dit geen geluk?’ Zijt gij daarvan overtuigd, Lezer! wel nu, wroet dan in dezen mesthoop! Goede zal toch den zamengekruiden berg van bijgeloovigheden dezen naam niet weigeren. En, het is waar, er is wel niet zoo heel veel kostelijks te rapen; er zijn ook ringen en enzoovoortsen van allerlei allooi; men kan ook elders, voor zijn geld, met minder moeite beter te regt; met dat al is hier (en welk boek verdient bijna deze lofspraak niet?) nog wel iets goeds en nuttigs te leeren. Hiertoe tellen wij niet dingen, gelijk, om uit duizend één ding op te rapen, bl. 273: ‘L... en V... moet men niet op de tafel knippén; men krijgt ze anders alle weder,’ hetwelk, wat de stelling aangaat, toegestemd, maar waarvan de gegevene reden betoogd wordt onwettig te zijn; hiertoe tellen wij ook niet de beoordeeling van swedenborg, die, zeker niet met goedvinden van alle verlichte mannen, hier als een dwaas - en ook als een leugenaar en bedrieger voorkomt; (wij zouden hem liever een' Theososischen Mystiek noemen, tot de hoogste dweeperij gestegen, en hem gelijk stellen met die erbarmenswaardige menschen, die, hoe geleerd en verstandig ook en braaf, nogtans, dewijl hunne inbeeldingskracht zich tot één punt zamensluit, volslagen krankzinnig op dat ééne punt worden;) hiertoe brengen wij ook niet de hier voorkomende Bijbelophelderingen, van welke deze ééne onze opmerking trok: ‘Job II:7 moet zoo gelezen worden, dat Hij, in het tweede lid, niet Satan is, die Job met booze zweren sloeg, maar dat dit door God gedaan werd;’ (waarom, en waartoe? dat kunnen we niet gissen;) maar hiertoe brengen

[p. 223]

wij vooral deze en gene opheldering uit de geschiedenis, b.v. die over het niezen, bl. 265, en andere, en, wil men, ook verscheidene aanwijzingen, dikwijls met een enkel woord, dat sommige gezegden regelen des bijgeloofs werden, die eerder als regelen van wijsheid (scilicet) hadden mogen onthouden worden, b.v.: ‘Men mag geen' vreemdeling uit eene kamer laten vertrekken, zonder dat hij heeft nedergezeten. Als de vrouwen willen wasschen, mbet alles in het huis vriendelijk opstaan. Men moet de kleine kinderen niet met de bloote voeten op de tafel laten loopen.’ Doch, is het niet al mobi genoeg? Dewijl echter van zoodanige belangrijke voorschriften reden en verklaring gegeven wordt, en zoo vele stellingen en spreuken des bijgeloofs de eer van een van beide genieten, zoude men bijna in verzoeking kunnen vallen, dat, waar dit niet geschiedt, goede de waarheid toestemt, en dus zeker op den eersten Kersdag boerenkool eet; want, bl. 433, die dat niet doet, wordt een ezel! En wij moeten nog eene levensgeschiedenis van hem ontvangen, die ook, uit zijne eigene ondervinding, voorbeelden van bijgeloof, ook bij Protestanten, Remonstranten zelfs? zal doen kennen. 't Is liefhebberij! Wie benijdt iemand zoodanige werkzame rust?...