Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1824

Bijzonderheden, aangaande Erasmus.

(Uit heidegger, Historiae Eccl. N.T., Tigur. 1655.)

‘Ik heb (zegt heidegger) een' brief bij der hand, welke naar het handschrift des schrijvers (t.w. erasmus) afgeschreven is, in welken hij, in 't jaar 1534, van Fryburg, aan joh. cholerus, onder anderen, het volgende schrijft: ‘Te Bonn is een zekere Franciscaner, genaamd nicolaas herborn, welke een zeer uitgestrekt regtsgebied heeft, als zijnde Commissaris van het aan deze zijde der Alpen gelegene (Cismontanus). Deze heeft te Antwerpen een boek met feestredenen over het lijden, op den zondag Quadragesima, uitgegeven, alsof hij dezelve te Keulen voor het volk gepredikt had. In dit boek is geen greintje verstand noch geestigheid, geen spoor van geleerdheid of godsvrucht zelfs. Hij schijnt echter dit alles opeengehoopt te hebben met het oogmerk, om, onder eenen godsdienstigen titel; gelegenheid te hebben, om zijn gif uit te braken. Men

[p. 430]

heeft mij uit de drukkerij drie bladen, tot eene proef en voorsmaak, van dit heerlijk werk gezonden. Op het eene blad schrijft hij, behalve de andere fouten, dat luther een groot gedeelte van de kerk tot zich gesleept heeft, zwingli en oecolampadius insgelijks een gedeelte, erasmus echter het grootste deel. Op het andere blad noemt hij luther, zwingli en oecolampadius de soldaten van pilatus, die christus gekruist hebben, en bij dezen telt hij ook mij (erasmus), er bijvoegende, dat ik door denzelfden geest geleid was en met dezelfde bedoeling geschreven had, waarmede zij geschreven hadden, en dat er volstrekt geen onderscheid was, dan alleen, dat ik spotte, en zij de zaak ernstig behandelden. Hij voegt er nog een spreekwoord, uit de beste spreekwoorden der Monniken, bij: dat ik de eijeren gelegd heb, en dat luther en de overigen dezelve uitgebroed hebben. Ik twijfel niet, of het gansche werk zal wel met dergelijke bloempjes opgevuld zijn,’ enz.

Oordeel van het Roomsche Hof over de Schriften van Erasmus.

‘Desiderius erasmus van Rotterdam. Worden toegelaten deszelfs Spreekwoorden, uitgegeven door paulus manutius, of naar deszelfs exemplaar afgedrukt of verbeterd. Insgelijks de Brief aan adriaan VI, Paus van Rome, welke geplaatst is voor de verklaring der Psalmen van arnobius. Maar op den titel des Briefs zij bijgevoegd: De Schrijver is veroordeeld; de Brief wordt toegelaten. Nog laat men toe, indien dezelve gezuiverd worden, zijne werken, welke uitgegeven zijn onder den titel: Omnia Opera des. erasmi Roterodami, quaecunque ipse auctor pro suis agnovit, novem tomis distincta, &c. Basil. apud frobenium, 1540. De volgende werkjes echter: het Boek der Zamenspraken, - de Zotheid, - de Instelling van het Christelijk Huwelijk, en de Verdedigingsbrief aangaande het verbod van vleescheten, in die deelen vervat of afzonderlijk uitgegeven, worden niet gezuiverd, maar volstrekt verboden. Nog worden, gezuiverd zijnde, toegelaten de Aanteekeningen op den H. augustinus van denzelfden erasmus en van lod. vives; insgelijks de Voorrede en Aanmerkingen enz. op den H. hieronymus; insgelijks de Voorrede en Aanteekeningen op den H. hilarius.’

[p. 431]

Oordeel van den beroemden Heidegger over Erasmus, als Hervormer.

‘Datgene, wat de Godgeleerden omtrent ursinus, calvijn en martyr opgemerkt hebben, namelijk dat die den Student in de Godgeleerdheid de stevels aantrekt, deze hem op het paard zet, en gene hem de sporen aandoet, laat zich ook zeer goed op de behandeling van ons onderwerp (de Geschiedenis der Hervorming) toepassen. De herstellers der fraaije letteren trokken (t.w. de Hervorming) de stevels aan; de bespotters der Pauselijke magt en de berispers van de Roomsche bijgeloovigheden zetten dezelve op het paard, en eindelijk trokken de omverwerpers van de leerbegrippen dezelve de sporen aan. Het eerste is men verschuldigd aan reuchlin, hermolaus barbarus, enz.; het andere aan laurens valla en erasmus van Rotterdam; het laatste aan zwingli en luther.’