Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1824

[p. 689]

Boekbeschouwing.

Nicolai Christiani Kist Oratio de progressione ingenii humani in dogmatum historia Christianorum animadvertenda, habita d. 11 Octobr. a. 1823, quum in Academia Lugduno-Batava historiae Ecclesiasticae et dogmatum historiae Christianorum professionem extraordinariam auspicaretur. Lugd. Bat. 4to. pp. 22.

De Heer kist, neef van wijlen den beroemden Kanselredenaar van dien naam, op voordragt van Curatoren der Leid che Hoogeschool, als buitengewoon Hoogleeraar bij de Theologische Faculteit derzelve geplaatst zijnde, en, behalve de kerkelijke historie, ook de geschiedenis der Christelijke leerstukken op zich genomen hebbende, koos uit dit laatste vak de stof tot zijne intreêrede. Die geschiedenis heeft, op zichzelve, een dor en onaangenaam aanzien; dan, de Heer kist beschouwt dezelve uit een belangrijk oogpunt, met voornemen om haar daardoor bevalliger en aanbevelingswaardiger te maken, en wilde dus, bij het aanvaarden van zijnen post, den voortgang van 's menschen verstand in die geschiedenis doen opmerken. - Zie hier eene korte schets dezer redevoering.

Zeer gepast begint de Redenaar met eene korte beschouwing van den voortgang van het verstand in den mensch, bij welken eene vurige verbeelding in de jeugd het sterkste werkt, en langzamerhand plaats maakt voor bedaarde redenering; terwijl deze hem eindelijk brengt tot hetgeen het nuttigste is, en het meest in verband staat met het zedelijk goede. Dit nu wordt toegepast op de geschiedenis der Christelijke leerstukken. De eenvoudige Christelijke leer werd in het Oosten, alwaar dezelve haren oorsprong had, door de verbeelding der Oosterlingen, spoedig misvormd. Dit, trouwens, hadden de ver-

[p. 690]

schillende Oostersche sekten onder zich gemeen, dat zij aan de verbeelding botvierden, en veelal in eene denkbeeldige geestenwereld omdoolden.

Voorts, daar de Christelijke Godsdienst, even als de beschaving der menschheid, uit het Oosten naar Griekenland, van daar naar Italië, en vervolgens tot de Germaansche volken is overgegaan, wordt deze weg ook in het verder behandelen van het onderwerp gehouden. De Grieken dan hadden zich, sedert Alexander den Grooten, zoodanig met de Oostersche volken begonnen te vermengen, dat hunne gevoelens van lieverlede eene Oostersche houding gekregen hadden. Vanhier, dat de eerste Christen-sekten, in Griekenland, bijna met de Egyptische en Aziatische Christenen verward werden. Met den tijd, echter, hebben de Grieken op hunne eigene wijze de Christelijke leerstukken begonnen te behandelen, waardoor de Oostersche droomen verbannen werden, om voor fijner onderzoekingen en voor redeneringen plaats te maken: men hield zich niet meer bezig met de hemelen en de geesten, maar voornamelijk met Jezus' Goddelijke en menschelijke natuur, welke men ijverig trachtte te kennen.

Gelijk het, verder, den mensch eigen is, om van subtile redeneringen en haarkloverijen tot datgene over te gaan, hetwelk nuttig is en eene zedelijke strekking heeft, zoo ziet men, in de Latijnsche kerk, de aandacht het meeste bepaald op hetgeen den mensch zelven raakt, op de menschelijke natuur, op derzelver verdorvenheid, op den vrijen wil des menschen. Hierin, echter, ziet men slechts eene poging, om de Christelijke leer ter verbetering van den mensch aan te wenden; maar eene ligte en bijna vergeefsche poging, die, alleen voor het uiterlijke zorgende, den waren aard der Christelijke zedekunde bijna geheel verzuimde.

Bij de Germaansche volken, eindelijk, hoe woest ook en barbaarsch in den beginne, heeft zich toch, met opzigt tot den Christelijken Godsdienst, de voortgang van het menschelijk verstand ten klaarste geopenbaard in de hervorming; en dit gedeelte der redevoering wordt voorts

[p. 691]

in bijzonderheden zóó ontwikkeld, dat de geschiedenis, welke door den Redenaar bedoeld is, in eene soort van belangrijk tafereel, verder wordt afgemaald tot op onze dagen toe en in ons vaderland.

Wij hebben met zeer groot genoegen deze schoone redevoering gelezen, en des jeugdigen Redenaars vernuft bewonderd in de uitwerking van zijn onderwerp. Of, echter, de verbeelding, aan de jeugd, volgens zijn eigen gevoelen, toe te schrijven, hem niet, somtijds, in de ontwikkeling van zijne stof, wat te veel gediend hebbe, willen wij niet onderzoeken. Veel waars is er in de toepassing van hetgeen den mensch eigen is op de volken en derzelver denkbeelden, gevoelens en geschiedenis; maar of door velen, in onze dagen en in ons land, deze toepassing niet dikwijls wat al te ver wordt uitgestrekt, betwijfelen wij zeer.