Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1824

Ivanhoe, of de Terugkomst der Kruisvaarders. Door Sir Walter Scott. Uit het Engelsch. III Deelen. Te Groningen, bij W. van Boekeren. 1824. In gr. 8vo. f 7-90.

Na den valerius, omtrent welken getwijfeld wordt, is deze de eerste bij ons vertaalde roman van den, in Engeland en elders, sedert lang algemeen gelezen en bewonderden Sir walter scott, een' Schot, als een der eerste en vruchtbaarste dichters van zijn vaderland mede bekend, en van wien, zoo wij meenen, zekere brieven over den slag of het slagveld van Waterloo vroeger in onze taal zijn overgebragt. Hij onderscheidt zich, als romanschrijver, zeer blijkbaar van alle zijne voorgangers. Wij willen, om de wijze hoe eenigzins te doen kennen, het een en ander uit een Duitsch dagblad overnemen, dat daar gezegd wordt naar het Engelsch bewerkt te zijn:

‘Walter scott heeft bevonden, dat de werkelijkheid meer is dan de verdichting; dat er geene romans zijn, zoo als die des dadelijken levens; en dat, zoo wij slechts opvangen, wat menschen in buitengewone omstandigheden ge-

[p. 676]

voelen, doen en spreken, de slotsom levendiger en hartäangrijpender zal zijn, dan het fijnste spinneweefsel van ons eigen brein. Hij roept, als door bezwering, de personen op, met welke hij te maken heeft, en kopijeert ze naar het leven; hij doorsnuffelt de oude kronijken en gedenkschriften; hij vraagt reizende pelgrims, oude Sibillen om raad; hij verkeert met levenden en dooden, en laat hun hunne geschiedenis, op hunne wijze, verhalen; en, van anderen ontleenende, verrijkt hij zijnen eigen', scheppenden geest met gedurige verscheidenheid, waarheid en vrijheid. Hij haalt zijne bouwstoffen uit de eerste, echte bronnen, en bij groote massa's. Hij is slechts de kopijïst der natuur, der geschiedenis. Dat gansche gedeelte der historie van zijn land, hetwelk hij schilderde, herleeft in zijne werken. Er ontbreekt niets aan. De misleiding is volkomen. - Werwaarts wij de oogen bij hem wenden, steeds is hij dezelfde - dezelfde met betrekking tot de stof; maar in den vorm, in de kracht, hoe verscheiden! Het groote geheim van des schrijvers gelukkig slagen is, dat hij zich aan de wetten van het auteurschap ganschelijk ontrukt, en op ééns allen opschik van eenen sierlijken stijl en langwijlige gevoeligheid van zich geworpen heeft. Alles is frisch, als uit de hand der natuur. Wanneer hij eene of twee eeuwen teruggaat, en het tooneel in een verwijderd, onbeschaafd oord plaatst, wordt alles nieuw en wonderbaar levendig. Hooglandsche zeden, karakters, landschappen, Noordsche tongvallen en gebruiken, de oorlogen, de godsdienst en staatkunde der zestiende en zeventiende eeuw verschaffen aan de oververfijnde en uitgedroogde slapheid der hedendaagsche lezers een prikkelend en heilzaam middel ter opwinding, welks werkzaamheid te vergelijken is met die van een koud bad voor een' herstellenden zenuwkranke.’

Bij deze laatste aanmerkingen schijnen den steller (uit de aan Recensent bekende werken van scott) wel inzonderheid de waverley, eenigermate 's mans hoofdwerk, en de Pirate voor den geest te hebben gezweefd. Ondertusschen roert hij elders ook de ivanhoe aan; en kunnen wij niet zeggen, dat onze uitgever eene kwade keus heeft gedaan, met deze het eerst te geven. De verplaatsing toch in een vroeger, geheel ander tijdperk, waardoor het gansche tooneel, schermen, kostumen, handeling en denkbeelden, nieuw wordt, is hier wel inzonderheid opmerkelijk. Engeland onder richard I, bij zijne terugkeering uit het H. land, op

[p. 677]

het laatst der twaalfde eeuw; ziedaar, wat wij hier te beschouwen ontvangen. De scheiding tusschen de oude Saksische bewoners en de Normandische veroveraars is nog zeer kennelijk - de geestelijken en geestelijke ridderordes spelen eene voorname rol - tournooijen worden door inlandsche veeten en kleine oorlogen, door rooverijen en door geweld der edelen afgewisseld - en de Joden, uitsluitenderwijze in het bezit van schatten, de bankiers en de toevlugt van vorsten en grooten, zijn tevens het voorwerp van algemeene verachting, haat en mishandeling. Het oogenblik van 's konings verwachte, hier gevreesde, daar gehoopte, hier geloofde, daar ontkende komst is bovendien vol spanning, en geeft aan het geheel eene levendigheid, die anders uit de avonturen van den hoofdpersoon veelal moet ontleend worden. Zulke alles overschaduwende hoofdpersonen heeft scott dan ook doorgaans niet; zij zijn slechts het punt, waaraan hij zijn weefsel vasthecht; maar de schoonste partijen, de belangrijkste beelden en tooneelen liggen veelal, buiten dat middelpunt, als op ongelijke afstanden, door het gansche tafereel verspreid. Het spreekt van zelve, dat de gelegenheid ter schetsing van vertooningen, aan het gekozen oude tijdperk eigen, als ook van karakters en betrekkingen, voor de kennis dier dagen van belang, vlijtig wordt opgezocht; doch dit geschiedt met vele ongedwongenheid, en lezers, die anders meestal slechts om het onderhoudende, juist niet om het inderdaad belangrijke, veel min leerzame, lezen, schijnen deze bezielde oudheid en geschiedkunde, als lekkere beetjes, te verslinden.

Na dit gezegd te hebben, zal niemand verwachten, dat wij eene schets van het verhaal geven. Stalen van stijl en manier zijn daarenboven reeds elders (in de Euphonia) te vinden. De vertaling is ons zeer goed voorgekomen, enz.

Maar, hebben wij dan geheel geene aanmerkingen? Dit zou ligt te veel gezegd zijn. Zoo ver verwijderde zeden, gebruiken en personen, door behulp van weinige oude en gebrekkige kronijken of overleveringen, met volkomene waarheid of slechts waarschijnlijkheid te schilderen, is wel onmogelijk; en behagen ons, te dezen opzigte, boven genoemde stukken uit lateren tijd dan ook haast nog meer. Als van bloot menschen beschouwd, zijn 's mans karakters altijd met zoo vele verscheidenheid als natuurlijkheid en levendigheid geteekend. Voorts is ons het laatste deel, en de uitkomst, haast niet zoo belangwekkend voorgekomen als de eerste, of

[p. 678]

als men verwachtte, te meer misschien verwachtte, wegens het gerekte ongeduld op de verschijning van dit deel En, eindelijk, willen wij wel niets aanmerken op de verraling der motto's; maar het komt ons voor, dat ze, zonder schade, hadden kunnen weggelaten worden, of anders in de eigene taal zijn gegeven. Want, men heeft er niet aan; het is het werk van scott niet; zij toonen alleen zijne belezenheid in Engelsche dichters.

En hiermede genoeg van een werk, dat wij gerust durven aanprijzen.