Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1824

Woordenboek der Nederduitsche Synonimen, door P. Weiland en G.N. Landré. Ifste Deel. in 's Gravenhage, bij de Wed. J. Allart en Comp. 1821. In gr. 8vo. XIV en 430 Bl. f 3-90.

Den lezeren van dit Tijdschrift is een aanprijzend verslag van soortgelijken arbeid des Heeren g. bruining te voren gegeven. Bevreemdt het, dat deze voormalige medeärbeider aan het Taalkundig Woordenboek ook dit werk niet met den Heer weiland ondernam, en deze zoo spoedig met een' anderen helper aan zijne zijde na bruining tot hetzelfde oogmerk optreedt, wij willen daarover geene aanmerkingen maken; doch, dat het ons niet wilde bevallen, dat er door de schrijvers dezes werks zoo geheel van bruining's arbeid gezwegen wordt, als ware er geene letter van in de wereld, dit mogen wij niet ontveinzen.

Het zal intusschen elken beoefeuaar onzer schoone taal ten

[p. 626]

genoegen strekken, dat tot bevordering der grondige kennis van dezelve zoo veel en zoo goed geärbeid wordt; en, hoe onderscheiden ook des eenen van der anderen arbeid zij, hun, die zich op de Nederlandsche taalstudie toeleggen, is dat natuurlijk onderscheid zoo weinig hinderlijk, dat het hun veel meer behagen, en der wetenschap voordeelig zijn moet.

De houding, aard en inhoud dezes werks verschillen veel vandat van bruining. Weiland en landré volgen het alphabet, waarvan in dit eerste deel de drie eerste letters voorkomen. Uit hoofde der verwijzingen naar de hier behandelde woorden, die er vervolgens zullen noodzakelijk zijn, verwachte men echter, dat het werk uit niet meer dan drie deelen bestaan zal. Daardoor wordt toch de houding niet zeer bevallig, en die verwijzingen bevorderen althans het gemak en genoegen der lezers niet. Het onderhavige werk is heel wat eenvoudiger, en mist zelfs al dat vertoon van geleerdheid, dat men bij bruining aantreft, die meer taalkundig en etymologisch onderrigt mededeelt, en, daarover redenerende, verscheidene voorbeelden van vroegere en latere schrijvers tot opheldering gebruikt; terwijl weiland en landré slechts aanwijzingen doen van het onderscheid tusschen de Synonimen, en de voorbeelden, die zij nu en dan bijbrengen, uit het gemeene leven nemen. Niettegenstaande het werk van bruining meer dan dit bevat, heeft men echter hier, doch alles zeer kort, verscheidene woorden, die men bij dezen vindt overgeslagen; zoo als men zal kunnen zien, wanneer men het register, dat, zoo wel als eene aanvulling met de ook hier voorbijgegane woorden, beloofd wordt, met het register achter bruining's werk vergelijkt.

Gewis is ook dit werk eene zeer schatbare bijdrage tot een zoo wenschelijk algemeen Woordenboek, en een volledig werk over de Synonimen, tot verzameling van bouwstoffen, waartoe het Koninklijk Nederlandsch Instituut deszelfs leden, en dus ook den Heer weiland, heeft aangespoord.

Ten grondslage wordt gelegd, dat er in onze taal woorden gevonden worden, welker onderscheidene beteekenis niet, althans nog niet, kan worden aangewezen; maar dat woorden van volstrekt dezelfde beteekenis in eene tot volmaaktheid gebragte taal niet behooren gevonden te worden, waaromtrent het ter staving bijgebragte gezegde van eberhard, in het voorberigt, waardig is gelezen te worden; en dat de

[p. 627]

woorden, die men synoniem noemt, dikwijls blijken zullen, al is het dan niet altijd terstond in het oog vallend, te verschillen van elkander. Ter aanwijzing nu van dit onderscheid moet dit Woordenboek strekken. Waar dit reeds kan geschieden, wijzen het de schrijvers met weinige aan. Dat het althans nog niet met alle woorden kan, volgt uit de opgegevene stelling van zelve, blijkt, onzes inziens, wel eens uit eene te gedrongene onderscheidsbepaling, en wordt ook wel eens erkend, b.v. ‘Tusschen altoos en altijd is het bijna niet mogelijk eenig onderscheid op te geven, vermits beide de woorden, waarmede al hier zamengesteld is, oulings tijd beteekenden,’ (bl. 159.) Maar dan is het immers niet bijna, maar geheel niet mogelijk? Zoo zal wel met vele synonimen het geval zijn. Wij laten de stelling, waarvan deze schrijvers uitgaan, tegen welke evenwel nog al wat bedenking zoude kunnen vallen, eens gelden, dat, namelijk, woorden van gelijken zin, zoo het schijnt, dikwijls blijken zullen onderscheiden te zijn; maar weten met dezelve niet overeen te brengen, waarom ‘woorden, die, NB, volmaakt dezelfde beteekenis hebben, in een Woordenboek, als dit is, niet kunnen opgenomen worden, maar alleen zinverwante, die een hoofdbegrip gemeen hebben, maar voorts onderscheiden gebruikt worden.’ Het tegendeel, meenen wij; men ontlede alle woorden, en verklare dan: onze taal heeft dit gebrek, dat zij woorden van volmaakt dezelfde beteekenis heeft (zoo dit dan een gebrek is); of: dit woord heeft niet volmaakt dezelfde beteekenis met dat, hoewel het oppervlakkig zoo schijnt. Maar, daarover hier uit te weiden, gedoogt ons bestek niet, noch achten wij onzen lezeren dienst gedaan, welken wij, zoo velen zij zich op de beoefening onzer schoone en rijke moedertaal toeleggen, dit werk, als waarlijk veelbevattend, belangrijk en onderhoudend geschreven, en algemeen bevattelijk, met al ons hart aanprijzen, zoo wel als dit bruining's arbeid, door ons met vele vrucht gebruikt wordende, verdiende, echter deze meer aan zulke lezers, die dieper onderzoek begeeren.

Wij lieten, dusverre ons verslag geschreven hebbende, het boek eens openvallen, en voegen, uit hetzelve, hier eene proeve in van de manier der behandeling: ‘Aap, Sim. Eigenlijk niet onderscheiden, alzoo het eene de Nederduitsche, en het andere de overgenomene verkorte Latijnsche benaming is van hetzelfde dier. Ook is sim (van simius, of

[p. 628]

simia) allengskens buiten gebruik geraakt. Toen het nog in zwang was, kon het verschil in dezer voege opgegeven worden, dat sim alleen in den eigenlijken zin gebruikt werd, om het daarmede genoemde dier te beteekenen; aap, van het oude aben, nabootsen, ook in den figuurlijken zin. Men zeide dus wel: hij is een aap van een vent; maar niet: hij is een sim van een vent. Men heeft ook het afgeleide werkwoord naäpen, niet nasimmen.’ - Gaarne schreven wij nog iets anders af, zoo als hetgeen onder een volgend artikel staat, waarover men zoo min, als van het aangehaalde, bij bruining vindt in zijn register; Aardbodem, Aardbol, Aarde, Aardkloot, Aardrijk, Wereld; maar, wij hebben geene plaats voor meer. Wij wenschen, begeerig naar het vervolg dezes werks, den schrijveren lust, tijd en vele aanmoediging tot hunne moeijelijke, maar belangrijke taak, en - danken hen voor hetgeen wij van hen leerden.