Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1824

Anastasius, of Lotgevallen en Reizen van een' Griek, op het einde der 18de Eeuw, door Lord Thomas Hope. Naar den vierden Druk uit het Engelsch. IIde Deel. Te Leeuwarden, bij Steenbergen van Goor. 1822. In gr. 8vo. 276 Bl. f 2-40.

Wij hebben van het eerste Deel dezes Romans in ons No. X van 1822 verslag gegeven. In dit tweede Deel worden de lotgevallen van den afvalligen Griek hoe langs zoo meer ingewikkeld en avontuurlijk. Hij verneemt den dood zijner moeder, welke alle hare goederen aan zijne oudste zuster heeft nagelaten, en besluit dus op reis te gaan, ten einde, als Muzelman, van een gedeelte der erfenis, door de partijdigheid der wet tegen de Christenen, meester te worden. Hij komt te Chios aan, en het wederzien van de geliefkoosde plekjes zijner jeugd wordt aardig, doch niet zoo aandoenlijk geschilderd, als het onderwerp schijnt te vereischen. Doch wanneer nu de vader, aan wiens voeten hij zich werpen wilde, hem, op aanstoken des oudsten broeders, de deur wijst, wordt het gevoel zelfs den hardvochtigen anastasius meester, en hij roept de heilige muren van het vaderlijke huis tot getuigen, dat zijne onderwerping versmaad is. Deze gemoedsgesteldheid wordt nog verhoogd door het berigt, dat zijn meisje, de door hem verleide helena, te Samos in het kraambed is overleden. Roerend is de brief der ongelukkige aan anastasius. Hier treft de Schrijver de echte snaren van ons gevoel, en wij zouden hem voor plaatsen als de volgende gaarne eene menigte grappen schenken, waarmede hij al te mild is. ‘Helena's grafsteen was dien geheelen nacht mijn hoofdkussen, en den volgenden morgen, eer de zon nog uit de tintelende golven oprees, griffelde ik met mijnen dolk mijnen Christelijken, Griekschen, mijnen ouden naam anastasius in den graauwen mar-

[p. 407]

mersteen, vulde de diepe trekken met het warme bloed uit de opgeretene borst, en riep: “Met mijn purper bloed onderteeken ik de huwelijksverbindtenis! Gij zult de mijne in den dood en in het toekomende leven zijn!” - Nu drukte ik mijne bevende lippen nog eenmaal op het ijskoude marmer, en spoedde mij van het graf weg, dat ik tot mijn bruiloftsbed had gemaakt.’

Doch weldra is deze stemming vervlogen. Verstrooijing- en hebzucht drijven hem naar Naxos, om van zijnen oom het moederlijk erfgoed terug te eischen. Hoezeer deze nu een gunsteling zij van den Kapitan-Pacha, weet de behendige anastasius hem echter te verschalken; doch de oom zendt hem nu een heir van schuldeischers op den hals, zoodat hij blijde is, het goed voor eene ronde som af te staan, maar zijnen oom daarvoor van gehuurde schurken laat afrossen. Zoo vertrekt hij naar Paros en Rhodus, en maakt onderweg kennis met ali, een' Turk van Kandia, die (in 't voorbijgaan gezegd) hier veel gunstiger geschilderd worden, dan in raffenel's Verhaal van den Opstand in Griekenland, alwaar zij bijna als de ergste, dweepziekste en moorddadigste van alle Turken voorkomen, gelijk hier als de rekkelijkste en minst naauwgezette, die zelfs met Grieksche vrouwen huwen. Wij weten niet, wie gelijk heeft. Ali is een regte petit-maître, die al spoedig met onzen gelukzoeker kennis maakte. Wij kunnen niet zeggen, dat deze mensch, die ook al op zijne wijze grappen wil maken, ons bijzonder vermaakt heeft. Kluchtig voorgesteld, maar inderdaad voor de menschheid en Christenheid vernederend, is het tooneel op het kleine eiland Seripho, waar een Bey des Groot-Admiraals de Grieken, onder bedreiging van stokslagen onder de voetzolen, tot betaling van eene willekeurige schatting dwingt. Te Rhodus heeft anastasius weder eene vlaag van geestdrift voor de weleer zoo beroemde Ridderorde, die deze stad zoo moedig tegen soliman verdedigde. Hier werd zijn, door het bezoek der onde ridderzalen, tot avontuurlijke togten en lotgevallen gestemde geest verrast door het denkbeeld van Egypte te bezoeken, en zich daar in dienst van eenen Bey der Mammelukken te begeven. Dit ontwerp wordt gevolgd, en het overige van dit Deel bevat nu de verdere lotgevallen van onzen held in het wonderland der pharao's. Te Alexandrië aan land gekomen, en van daar naar Rosette en Cairo vertrokken, komt hij met allerlei men-

[p. 408]

schen in aanraking, en hoort allerlei gesprekken, welke, indien zij waarheid behelzen, voor de kenschetsing der Oosterlingen, en de nieuwere Geschiedenis van Egypte onder de Mammelukken, niet zonder belang zijn. Men vindt daarin onder anderen een schrikverwekkend tafereel van de onderlinge woelingen en moorden der vierentwintig Tirannen, die Egypte voorheen, onder den naam van Beys der Mammelukken, onder zich verdeelden, tot dat mohammed-ali-Pacha, door eenen verraderlijken, maar in de gevolgen heilrijken slag, alle deze bloedzuigers des Volks in ééns verplet heeft. (Het overschot is naar Nubië gevloden, en sedert omgekomen of verstrooid.) Daar deze Mammelukken zich altijd versterken door het aanwerven van vreemdelingen, zoo was anastasius, met zijne edele mannelijke gestalte en veelvuldige bekwaamheden, hun zeer welkom. Een der Beys, soliman, neemt hem in zijnen dienst; te gelijk biedt hij hem zijne dochter, en ajoub, een andere Bey, zijne zuster aan. Hij wil de laatste eerst in den Harem bespieden, maar wordt bijna betrapt, ontvliedt ter naauwer nood, en kiest nu de dochter van zijn' ouden beschermheer, die zich vrij veel aanmatigt, zoodat haar dood hem niet ongemeen bedroeft. Allengs klimt hij op tot de waardigheden van Kaimakan en Kiaschef, of Stadhouder eener Provincie. De burgeroorlogen tusschen de Beys moesten hem dezen weg tot grootheid banen, en hij had het schitterende plan, van zelf eens Bey te worden, niet opgegeven, wordt bij eene nieuwe omwenteling te Cairo opgeofferd, moet naar Opper-Egypte vlugten, trekt van daar naar Arabië, begeeft zich naar Mecca, naar Dsjidda, heeft aldaar een avontuur met een' starrewigchelaar, gaat verder naar Syrië en tot Damaskus, stoot aldaar iemand onvoorziens van de trappen der Moskee, die een beschermeling is van een' monnik, een gunsteling van den Pacha. Hij gaat vervolgens scheep naar Konstantinopel.

Wij kunnen niet zeggen, dat deze Roman aan de hooge verwachting, welke wij daarvan, volgens de aankondigingen der Engelsche tijdschriften, hadden opgevat, tot nu toe heeft beantwoord. De Schrijver wil altijd grappig en geestig zijn; hij jaagt naar het vernuft, maar of hij het altijd bereike, is eene andere vraag. Wij zullen aan het slot moeten zien, of er eenheid in dit boek heersche; tot nu toe zijn het alles afzonderlijke lotgevallen, die slechts daardoor zamenhangen,

[p. 409]

dat zij éénen mensch overkomen, zonder door eenen knoop, die het belang gedurig doet toenemen en naar ontwikkeling verlangen, te worden zamengehouden. Er komen ook weinig karakters in voor, die ons door grootheid en goedheid of onweêrstaanbaar tot zich trekken, of in de hoogte tot hen doen opzien. Laagheid, list, boosheid of gemeenheid, - ziedaar de schering en inslag van bijna alle voorkomende personen. Wij gelooven gaarne, dat hier veel - niet alles - naar de natuur gekopieerd is, (hoewel dan nog de kleuren wel wat sterk zijn opgelegd;) maar zulk eene natuur levert toch eene treurige of stuitende stof voor den zedeschilder op. Hier en daar echter geeft deze schilder blijken, dat hij op eene uitstekende wijze het penseel weet te voeren. Wij hebben reeds van de treffende Episode van helena, en anastasius op haar graf, gesproken: hoe aandoenlijk is ook de beschrijving van het gedrag der inwoneren van Cairo bij eenen hongersnood! (bl. 245.) ‘Kinderen van vijf tot zes jaren werden door eenen Imam op de hoogste minarets gebragt, waar zij hunne reine handen en beschroomde blikken ten Hemel hieven; en terwijl Kahira's tallooze inwoners treutig en stom aan den voet dier hooge torens stonden, hoorde men slechts het lispelen der kinderstemmen, die in de hoogte de Godheid om erbarming aanriepen. Eindelijk smeekten de zwakke bidders ook niet langer om eenen rijken oogst, die de duizenden, welke door honger uitgeteerd waren en bereids lagen te zieltogen, toch niet meer redden kon; neen! zij smeekten slechts, dat eene algemeene pest de ongelukkigen spoedig van de langzame folteringen des doods verlossen mogt: en toen van de vergulde torens in alle wijken der onafmetelijke hoofdstad duizende kinderstemmen op eenmaal om hetzelfde treurige geschenk baden, antwoordde de ontelbare menigte, die beneden stond, met een heesch en bijna stervend geluid, als uit éénen mond: “het zij zoo!”.... Dit demoedig gebed bleef ook niet onverhoord. Op den hongersnood volgde de pest, en voltooide, wat de eerste begonnen had.’

Ziedaar het land, weleer de korenschuur van Rome! Ziedaar de gevolgen der Soldatenregering, en van het Despotismus der Mohammedanen!