Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1823

[p. 249]

Mengelwerk.

Lijkpligt bij het graf van Jan Hendrik van Swinden,
den dertienden maart 1823.

Het was voor Amstels burgerij eene behoefte, de vereering van haren van swinden, bij het ter aarde bestellen van zijn lijk.

Zijne ambtgenooten en leerlingen allereerst, en al wie hem hoogachtte, en liefhad, en zich aan hem verpligt gevoelde, ieder wenschte zoodanige vereering.

's Mans zedigheid had zich over die soort van eerbewijs wel eens zoodanig uitgelaten, dat zijne weduwe met de nageblevene betrekkingen eene statelijke uitvaart moesten beschouwen als strijdig met des overledenens begeerte. Doch, op den herhaalden aandrang van de H.H. Studenten der Doorluchtige School, ondersteund en vermeerderd door dien van anderen, gaf men van wege het sterfhuis toegang tot de Oude Kerk, waarin het lijk zou begraven worden.

Om dezen toegang te regelen, en het gebruik daarvan te doen strekken tot het bedoelde einde, moesten er eenige voorloopige schikkingen gemaakt worden. Dingsdag avond laat werd de toegang verleend; tegen Donderdag 's morgens ten negen ure was de begrafenis bepaald. Nu

[p. 250]

namen de H.H. Mr. m.c. van hall en j. teissedre l'ange de zorg op zich, gebruikten den korten tijd, die hun overbleef, om kennis te geven van het verkregen verlof aan den Heer voorzittenden Burgemeester, en door zijn Ed. Achtb. aan de Kamer van H.H. Burgemeesteren, den Achtbaren Raad, en Curatoren van het Athenaeum; voorts aan de Regterlijke Magt en verdere hooge Ambtenaren, aan H.H. Professoren en Studenten van het Athenaeum en van het Lutersch Seminarium, aan al de Protestantsche Kerkeraden, geleerde Maatschappijen, Stichtingen van Kunst en Weldadigheid, en andere standen en personen, aan welke het berigt geoordeeld werd te behooren; met zulk gewenscht gevolg, dat zich verscheidene Leden van den Achtbaren Raad, vele hooge Ambtenaren, Professoren en Studenten, ook van de Lutersche, Doopsgezinde en Remonstrantsche Seminaria, vele Leeraars van den Godsdienst, Leden van Kerkeraden, van het Instituut, de Maatschappij Felix Meritis, en andere Stichtingen van Letteren, Kunst en Weldadigheid, inzonderheid de hier ter stede wonende Directeuren van de Kweekschool voor de Zeevaart, tegen het plegtig uur afzonderlijk naar de Oude Kerk begaven, aldaar door den Heer Mr. m.c. van hall werden opgewacht, en, nadat het lijk in de kerk was gebragt, zich achter hetzelve schaarden, zonder anderen rang in acht te nemen, dan dien, welken elk beschaafd man nooit verwart. De Heeren Studenten stonden in het koor, voegden zich in den langen trein, en deze werd door eenige uitgelezene Kweekelingen van de Kweekschool voor de Zeevaart, welke de waardige Grijsaard steeds eene vaderlijke liefde toedroeg, gesloten.

Na den omgang schaarde men, in diepe stilte, zich van zelve om de groeve, waarbij reeds de bloedverwanten zich geplaatst hadden; en, nadat het lijk in het graf was nedergelaten en met de rouwbaar gedekt, werd door den Heer j. teissedre l'ange gesproken als volgt:

[p. 251]

geëerde stadgenooten!

Vergunt mij in dit plegtig oogenblik de tolk te zijn van uw gevoel.

Ik stond als Leeraar van den Godsdienst bij van swinden's sterfbed. Laat mij zijne gedachtenis vereeren bij zijn graf!

Dat graf besluit alleen zijn stoffelijk overschot; zijn naam behoort aan geheel de beschaafde wereld.

Onuitwischbaar staat zijne beeldtenis geprent in ons geheugen, en in ons hart leeft tot den laatsten ademtogt het gevoel van eerbied, dankbaarheid en liefde, de hulde eener gansche burgerij.

Sla ik mijn oog op dezen ruimen en achtbaren kring, door hetzelfde gevoel herwaarts geleid, wie is er, aan wien van swinden niet was verwant door wetenschap en kunst, door ijver en getrouwheid, door liefde tot het vaderland en zucht voor deze stad, door deugd en godsdienst, door vriendschap, door dienstvaardigheid, door weldaden? Wie mist hem niet overal en altijd? De Koning in zijnen raad; het vaderland in zijne belangen; de wetenschappen in hare toepassing; de openbare stichtingen van letteren en kunst, van zeevaart en koophandel, van ware verlichting en weldadigheid, in haren ruimen werkkring; de weduwe in haren druk; de wees in zijnen nood; de radelooze in de angstige bekommeringen van zijn hart? Wie verwierf grooteren roem, en was bescheiden, zedig, minzaam, kiesch en gevoelig, meer dan van swinden? Wie was echtgenoot en vader, bloedverwant en vriend, meer dan hij? Wie zuiniger op zijnen tijd en guller met dienstbetoon, hulpvaardiger in elke betrekking? Wie deelde ruimer, aangenamer, vollediger, uit den overrijken schat van kennis en de diepte van een vast en onuitputbaar geheugen, mede, al wat hij had, ten beste van zijne leerlingen, zijne vrienden, en elk, die hem aanliep om verlichting, leiding en raad? Wiens arbeidzaamheid omvatte meer, hield krachtiger aan, en volhardde beter tot den einde toe? Wie hield

[p. 252]

meer aan orde en betamelijkheid? Wie was zoo deftig en minzaam tevens; zoo ernstig en opgeruimd; zoo vast in zijn karakter; zoo stevig in zijne beginselen; zoo wars van ijdel eerbejag; zoo belangeloos voor zichzelven; zoo getrouw voor het openbaar belang?

Maar, wat roem en prijs ik van swinden bij zijn graf? Hij leeft, door zijne schriften, door den veelvuldigen dienst aan het vaderland bewezen, door zijnen geest, en door zijne talrijke leerlingen, van geslacht tot geslacht. Zij verspreiden zijnen roem door geheel het vaderland, door de geleerde wereld, over land en over zee, waar vaart en handel reiken; in alle deelen van den aardbol.

Een kerkgewelf verheft zijne bogen over van swinden's graf; hij was eene zuil der Christen-kerk door geheel zijn leven; hij schraagt haar nog door zijn voorbeeld; in naam en daad een Christen-wijsgeer, zonder kleingeestigheid, eenvoudig en opregt, zonder uiterlijke praal, maar verlicht door diepe kennis, onwrikbaar in zijn geloof, ijverig in zijne deugd, ruim en edel in zijne liefde.

Vandaar dat nuttig leven, vandaar dat kalm en rustig sterven. Dankbaarheid aan God en vertrouwen op God waren op zijne lippen; teederheid bezielde zijnen handdruk; zijn laatste blik rustte op zijne eerbiedwaardige gade; de laatste uitdrukking van zijn gevoel was vaderliefde.

Zijne jeugdige grijsheid, edele zielskracht, tegenwoordigheid van geest, en stille rustigheid bij het sterven, waren de vruchten en het loon van een matig, kuisch, wijs en werkzaam leven.

Ziet daar, Stadgenooten van allen rang en staat! het voorbeeld, dat hij ons naliet. o, Dat het ons beziele, sterke, onderschrage, en ijverig doe zijn in onbezwekene pligtsbetrachting!

Van swinden's woord zij diep geprent in ons geheugen: ‘Ik werk, alsof ik nog jaren te leven had.’ Bij zulk een bestaan was de gedachte aan den dood zoo

[p. 253]

hebbelijk en vruchtbaar, dat zij het beste bewijs oplevert voor de vaste hoop der onsterfelijkheid.

Ons oog vestige zich dan niet langer op dit graf; het keere zich naar omhoog; bij zulk eenen lijkdienst verbindt zich het zigtbare en het onzienlijke aaneen; het hooge en heilige verheft zich in ons gemoed boven het stof en het slijk van dit aardsche leven.

Edele Jongelingen! gij neemt hier het vast besluit, om braaf en goed, werkzaam en getrouw te leven voor al wat waar en lofwaardig is; te leven voor het vaderland, als burgers van het Godsrijk.

Achtbare Mannen! gij vondt hier kracht en moed tot belangeloozen ijver, tot onbezwekene trouw; als burgers van den staat, als vaders uwer huisgezinnen, als stadgenooten onderling, tot bevordering van één belang, van éénen naam, van éénen roem, dien van Amsterdam, van Nederland!

Beminde Kleinzoon en Naamgenoot van den goeden en grooten van swinden! deze naam zij u heilig, heilig bovenal!

Waardige Aanverwanten, zoo eerbiedig, zoo mannelijk teeder, zoo wijs en vroom, zoo standvastig in uwe liefde! uw loon ligt in uw hart; ontvangt met welgevallen deze ongezochte hulde aan uwen dierbaren overledenen, en brengt die over in het ouderlijk huis, aan de geëerbiedigde weduwe, waardig zulk eenen man, aan de lievelingen van zijn hart, waardig zulk eenen vader! brengt ze over, deze statelijke hulde, als het offer der dankbaarheid, der hoogachting, en der liefde van de gansche burgerij!

Armen en Verlatenen, die hier niet staat aan dit graf, omdat gij niet zijt zoo als wij, maar die weent in stille eenzaamheid om uwen raadsman en helper in den nood! daar boven is magtiger hulp; gij zijt niet alleen, want ‘de Vader is met u;’ geloof, hope en liefde blijven, en de liefde blijft tot in eeuwigheid.