Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1822

Iets over de verhandeling van den heer Jan Smits, Jz., over de inbraak en overstrooming van den grooten Zuidhollandschen waard in 1421.

Aan den Redacteur der Vaderlandsche Letteroefeningen.

Mijn Heer!

Ued. de bijgaande aankondiging der Verhandeling van den Heer jan smits, jz., over de inbraak en overstrooming van den grooten Zuidhollandschen Waard in 1421, ter plaatsing in de Boekbeschouwing van uw geacht Maandwerk, aanbiedende, voeg ik, met betrekking daartoe, er nog het onderstaande bij, hetgeen in de aankondiging, zoo zij niet onmatig lang zou worden, geene plaats kon vinden, met minzaam verzoek, om het die in het Mengelwerk in te ruimen. Gij zult daardoor verpligten

Uwen d.w. Dienaar,

adr. stolker.

Rotterdam,

14 October 1822.

De Heer smits heeft, in zijne bovengenoemde Verhandeling, te regt beweerd, dat de overstrooming van den grooten Zuidhollandschen Waard, in 1421, veroorzaakt is door eene doorbraak bij Wieldrecht, en dat het water zeewater was. Ziju Ed. heeft dat genoegzaam gestaafd. Anders kan men het verder, met het getuigenis van vele Schrijvers, bewijzen, en wel niet slechts van lateren, die alleen anderen naschreven, en misschien uit dezelfde bron geput hadden, zoo als de Kronijken van le petit, reygersbergen, goudhoeven, scriverius, vossius, emmius enz., maar ook van vroegeren van de 15de en 16de eeuw, die of ten tijde van den vloed zelv', of minder lang daarna, leefden, zoo als n. de clemangis, in Epistt., door scri-

[p. 743]

verius en anderen aangehaald, aeg. de roya, in Ann. Belgg., jo. a leidis, in Chron., r. snous, de Rebb. Batt., meyerus, in Ann. Flandr., allen te zamen in één boekdeel in folio uitgegeven in 1580; heda, in Episcc. Ultrajj. et auctores ibidem a buchelio citt. p. 283, nota x.x. &c. Doch men kan zich hier op nog een' anderen Schrijver beroepen, die meer dan alle de overigen afdoet, en deze is de Anonymus auctor chronici tilensis, Ao. 1789, Traj. ad Rhenum, apud wild et altheer, forma octavâ editi, a joh. did. van leeuwen. Deze, die niet alleen, volgens zijn eigen schrijven, in 1425 huwde, en dus onbetwistbaar den Elizabethsvloed beleefde, maar ook naauwkeuriger dan anderen de overstroomingen van zijnen tijd, en hetgeen het maken of hermaken van dijken betreft, vermeldt, zoodat zijn uitgever, met veel schijn van waarheid, vermoed heeft, dat hij zelf dijköpziener geweest is, of een' of anderen post bij het dijkwezen of den waterstaat van dien tijd heeft bekleed, - deze dan schrijft, op bladz. 488, dat, op den 21 November 1421, een woedende storm, die ook te Tiel vele schade deed, en zeevloed, in geheel Holland, Vlaanderen en Zeeland, zeer groote verwoestingen aangeregt, en inzonderheid den Zuidhollandschen Waard verdronken heeft. Wat zegt nu, tegen het getuigenis van zulk een aantal van alle de bovengemelde Schrijveren van naam, het schrijven van wagenaar, dat hij met één getuigenis schraagt? En wat zegt daartegen de loutere magtspreuk van den Heer Inspecteur-generaal blanken, in de aankondiging der Verhandeling van den Heer smits gemeld? - Wat wagenaar betreft: men behoeft niets meer, om zich te overtuigen, dat hij hier niet met zijne gewone naauwkeurigheid geschreven heeft, dan zijn zeggen, D. III. bl. 454: de Waard brak door, vóór Werkendam, tusschen Dordrecht en Geertruidenberg. Welk eene aanwijzing, waarbij hij al zijne keunis aan de gelegenheid dezer streek verloochende! De Waard zon dan zijn ingebroken, waar geen water was! - Wat den Heer blanken belangt: men mag over den grond van zijne verzekering beslissen uit het volgende, waaruit blijken zal, dat de Heer smits, gelijk wij, in de aankondiging zijner Verhandeling, zeiden, zijn Ed. had mogen betwisten, dat, ten tijde van de doorbraak te Wieldrecht, ook dijkbreuk op de rivier gevallen was. De Schrijver van het aangehaald Chronicon Tilense, die, gelijk wij

[p. 744]

zagen, bij het vermelden van de overstrooming van den grooten Waard, zoo min als anderen, ééne letter spreekt van doorbraak op de rivier, verhaalt, op bladz. 490, dat, ‘in hetzelfde jaar, (1421) daags na St. Lucie, (14 December) het water, zoo in Rijn en Maas, als in Waal, zoo hoog was geklommen, dat het, op vele plaatsen, als onbewegelijk, boven of op de (zeker opgekiste) dijken stond; dat het, door Gods goedheid, zeer stil weder was, en, zoo er eenige aanmerkelijke wind was geweest, het water hooger opgeloopen, en welligt dijkbreuken veroorzaakt, en onnoemelijke schaden te weeg gebragt zou hebben; doch dat het nu, gedurende zes dagen, zonder af of toe te nemen, bleef staan, tot dat er, daags vóór St. Thomas, (20 December) bij Emmerik eene dijkbreuk viel, waardoor het water op den Benedenrijn, de Maas en de Waal een weinig zakte, waarna het wederom op dezelfde hoogte staan bleef, tot den zesden Januarij 1422.’ Zou nu een Schrijver, die zulke bijzonderheden, en alzoo, opteekent, het niet gemeld hebben, toen hij van den Elizabethsvloed gewaagde, zoo er toen op de rivier eene dijkbreuk gevallen was? Zal men zeggen: hij heeft dat vergeten, of de zaak sprak van zelf? Eilieve! was dan, zoo de dijk bij Werkendam op den 21 November bezweken was, dat gat reeds weder digt op den 14 December, en zoo wèl beklonken, dat het toen, bij den hoogen rivierstand, niet weder doorging? Zoo neen, dan had de Benedenwaal, of Merwe, nu gemeen water met den geheelen grooten Waard; en hoe kan dan gezegd worden, en hoe kon het mogelijk zijn, dat zij zoo lang, als boven gemeld is, op dezelfde hoogte bleef? Waarlijk, hier spreekt de zaak zelve het gevoelen van den Heer blanken tegen.

Nu nog kortelijk iets, uit hetzelfde Chroicon Tilenfe, met betrekking, 1. tot de pogingen, om den doorgebroken dijk van den grooten Waard weder te herstellen, en 2. tot den ouderdom der maan, ten tijde van de doorbraak. ‘In 't jaar 1422 (zegt de Kronijkschrijver) heeft de stad Dordrecht, met andere Hollandsche steden, den, in het voorleden jaar doorgebroken, dijk bijna geheel hersteld; doch, bij vernieuwden wind en storm, is het gemaakte weder gansch vernietigd, en alzoo zijn al de kosten verloren gegaan: want men had een' onmetelijken schat aan dezen nieuwen dijk te koste gelegd.’ De Heer smits

[p. 745]

heeft derhalve, op bl. 46, wat al te stellig verzekerd, ‘dat destijds aan het bedijken niet begonnen is.’ - ‘In het jaar des Heeren duizend vierhonderd een - en - twintig, (lezen wij wederom bij onzen ongenoemden Schrijver) op den 15den dag van September, te acht ure na den middag, was er maan-eclips.’ Indien wij dit bepaald op acht ure des avonds aannemen, dan viel de tweede volle maan, (want daarop alleen kan maan-eclips vallen) ua deze, op den 13den November, des avonds omtrent half tien, en dan was het laatste kwartier, als wij daarvoor een vierde van den maans-omloopstijd nemen, op den 21sten November, des morgens te half zeven en omtrent elf minuten. Ook volgens deze berekening, welke de vorige van den Heer smits bevestigt, was dus de maan, te middernacht van den gezegden 21sten, nog 6 dagen, 12 uren en 22 minuten van hare vernieuwing af, en derhalve was er geen springtij.