Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1822

Verscheidenheden. Verhalen van gemengden inhoud. Door J.B. Christemeijer. Met Platen. Te Amsterdam, bij J.C. van Kesteren. 1821. In gr. 8vo. 311 Bladz.

De Heer christemeijer, bij ons Publiek reeds voordeelig bekend door zijne Tafereelen uit de Lijfstraffelijke Regtspleging en zijne Oorkonden van het Strafregt, geeft ons hier weder een drietal Verhalen, die echter niet, gelijk de vorige, slechts eenigzins verfraaide, doch ware Geschiedenissen zijn. Alleen het eerste is een verhaal, op waarheid gegrond; de twee volgende schijnen geheel door den Schrijver verdicht. Wij hebben dezelve alle met genoegen gelezen, en ook hierin den aangenamen verhaaltrant van christemeijer herkend. Nogtans was dit genoegen niet geheel onvermengd. In den Eerroover (het reeds boven gemelde, op waarheid gegronde verhaal) is de inleiding, eene soort van preek of zedekundige verhandeling, te lang; daarop volgt eene, naar evenredigheid weder te lange, geschiedenis van de jeugd der heldin, waarbij wij zeker de belangrijke, daarin gevlochtene waarheden en edele gevoelens van harte toejuichen, maar eenen te veel declamerenden toon in de wijze van voordragt vinden. Wanneer b.v. de moeder van amalia hare dochter tot het gevoel van de waarheden der Openbaring opleidt, en daarbij, op het voorbeeld des Verlossers, de schoonheden der Natuur doet opmerken, dan verwachten wij geene beschrijving, eene geheele bladzijde lang, van het opgaan der zon, een daartoe reeds al te dikwerf behandeld onderwerp. En dan de breede wijze van verhalen zelve. Eerst op de twintigste bladzijde zijn wij zoo verre gevorderd, dat de vader het kind, na den dood der moeder, onder zijn opzigt neemt. Hooren wij, hoe hij dit voorstelt:

[p. 678]

‘Wij zijn daar, mijn Lezer! waar ik wilde overgaan u te zeggen, hoe aanmerkelijk de zedelijke opvoeding, welke de vader amalia deed genieten, verschilde van die, welke haar, in een' meer jeugdigen leeftijd, van hare moeder mogt te beurt vallen. Ik heb u van deze laatste, in het voorbijgaan, een denkbeeld gegeven. Thans wil ik de schets van gene er tegenover stellen. Doch vergun mij, vooraf eenen stap zijwaarts te mogen doen. Eer ik u, vlugtig, het plan doe overzien, waarnaar de opvoeding van het meisje werd voltooid, acht ik het niet ongepast, u met de beginselen van den opvoeder zelven bekend te maken.’ Kon men dit alles niet in twee regels gezegd hebben? En nu volgt de tegenoverstelling van de opvoedingswijze des vaders en der moeder, die (met eene apologie des Schrijvers voor zijne uitvoerigheid) 16, zegge zestien bladzijden beslaat, zoodat de eigenlijke geschiedenis eerst op de zeserdertigste bladzijde begint. En nu nog eens het karakter van amalia; dàn eerst leeren wij de andere personen kennen. Wij kunnen met weinige woorden zeggen, dat de Geschiedenis naar die van den Lasteraar, in het bekende stuk van kotzebue, gelijkt. Eene brave vrouw wordt door den vriend van haren echtgenoot op eene listige wijze van overspel beschuldigd; deze gelooft dit; de liefde gaat in koelheid, in verwijdering, in haat over: eerst na dit alles verneemt amalia de oorzaak van haar lijden. Een jong Advocaat, eene oude ken is, is het voorwerp der aangestookte ijverzucht van baren man. Haar lijden wordt nu ondragelijk. Het onverdiende slagtoffer van den haat eens booswichts, ter prooije aan den afkeer eens beminden echtgenoots, door de meeste harer stadgenooten voor schuldig en eerloos gehouden, daarenboven door de al te hoog gestemde gevoelens van baren vader voor de eer, boven de inwendige stem des gewetens, weggesleept, ontwijkt zij hare woonplaats, zoekt heul bij eenen oom, wordt ook door dezen als eene overspeelster uit zijn gezigt verbannen, en bestuit nu tot den zelfmoord; doch wordt door een toeval weêrhouden, en in kennis gebragt met eenen braven dorpleeraar, die met schrander beleid haar terugbrengt van haar voornemen, haren man de oogen opent, den eerroover ontmaskert, en de beide echtgenooten hereenigt. Het laatste gedeelte is weder regt belangwekkend verhaald. Doch veel meer, dan met deze vertelling, hebben wij op met de tweede, de Fortepiano,

[p. 679]

een huisselijk tafereel. Christemeijer heeft hier al de gebreken, die, naar ons oordeel, het vorige stuk ontsierden, vermijd; de stijl is roerend aandoenlijk, en toch niet laf sentimenteel; de edelste gevoelens worden zonder declamatie ten toon gespreid. Wij zien hier een edel, beminnelijk paar menschen door onverdiende ongelukken vervolgd: de vrouw moet, om schulden, hare fortepiano, hare lievelingsuitspanning, verkoopen; doch, terwijl haar man over dit gemis zijner geliefde gade treurt, weet zij hem met de hoop op de Voorzienigheid te troosten. Deze vrouw wekt ongemeen veel belang; haar karakter is allerbekoorlijkst geteekend. Een gesprek tusschen haar, de echt godsdienstige vrouw zonder ophef, en eene fijne tante, eene Farizésche kwezel, gelijk er, helaas! voorheen zoo velen in ons land waren, is karakteristiek. De ontknooping is zekerlijk een weinig onwaarschijnlijk: bij de verkochte fortepiano zijn eenige muzijkstukken geweest, en onder deze is een opstel geraakt, over eene verbeterde Armenïnrigting: de piano komt juist toevallig uit de handen van eenen Jood in die van eenen Minister; deze vindt dit papier, en geeft nu den braven heller (zoo heet de held des verhaals) de aanstelling als Secretaris van zijn Departement. Deze onwaarschijnlijkheid daargelaten, heeft het stukje zoo veel roerend schoons, het stemt de ziel zoo zacht en zoo edel, het maakt zulk een juist onderscheid tusschen ware godsvrucht des harten en uiterlijke schijn-vroomheid, dat althans de Recensent van dit boek den Heere christemeijer voor de aangename en nuttige oogenblikken, die hij hem door dit verhaal verschaft heeft, opregten dank zegt. Niet zoo ruim is de lof, dien wij aan No. 3, de Nachtwandelaar, kunnen toezwaaijen. Het begint weder met die fout, waartoe wij vreezen, dat christemeijer een weinig overhelt, en waarmede hij gevaar loopt, zijn schoon talent tot verhalen te ontsieren - met declamatie. De Schrijver besteedt acht bladzijden aan eene bespiegeling over een gevallen meisje, dat toch in hare jeugd even zoo wel een lief kind was als een ander. Alsdan volgt (schijnbaar uit den mond van een' derden verhaald) de geschiedenis van eenen nachtwandelaar, die een onschuldig meisje verleid en naderhand heeft laten zitten. Het meisje, wier gezondheid berouw en smart ondermijnen, bezwijkt bij de geboorte van het kind des verleiders; haar oude vader geeft zich uit wanhoop aan den drank over, verliest dus

[p. 680]

zijn vermogen, komt bij den verleider, juist een vrolijk feest gevende, ter beschuldiging binnen, en wordt, op zijnen last, ter deure uitgeworpen. Deze, aldus in het kwaad verharde, booswicht wordt echter op de woorden: Daar komen zij met hem aan; zij hebben hem uit het water opgehaald, die hij op den ouden toepast, (zonder aanleiding) eensklaps krankzinnig, en loopt, na eenigen tijd geraasd te hebben, in bedaarde waanzinnigheid doorgaans des nachts op het kerkhof rond. De manier, hoe hij hier gevonden wordt, is weder te breed verhaald. In eenen zoo kouden nacht, als hier beschreven wordt, houdt men met krankzinnigen op de straat zulke lange gesprekken niet. - De slotsom onzer beoordeeling is: Het boek heeft ons over 't algemeen wel bevallen; de Schrijver kan een onzer beste verhalers worden, mits hij twee zaken vermijde: lange bespiegelingen over loci communes, en al te uitvoerig schilderen van min belangrijke kleinigheden.