Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1822

[p. 573]

Stukken, betrekkelijk de afzetting van den Leeraar Malan van zijn ambt als Regent der vijfde Classe van het Collegie der Stad Geneve. Uit het Fransch vertaald, en vermeerderd met eene Voorrede en Levensberigt van Nicolaas Schotsman, in leven Predikant te Leyden. Te Leyden, bij de Wed. D. du Saar. 1822. In gr. 8vo. 137 Bl.

De voorrede is niet van Ds. schotsman; en wie weet, wat wij daarbij verliezen! maar, in stede daarvan, hebben wij nu XII bladzijden van zekeren S., niet alleen niet gewoon aan de drukpers, maar ook, volgens eigene getuigenis, nog te jong en van veel te weinig ondervinding, om deze stukken te beoordeelen; terwijl het levensberigt van schotsman in den smaak van de Boekzaal in den ouden tijd is. Wij weten waarlijk niet, wat wij in ons Nederland voor belang kunnen hebben bij het geschil van den Leeraar malan met den Akademischen Senaat te Geneve. Zoo veel zien wij, dat de man denkt, dat hem onregt is geschied, gelijk dit doorgaans het geval is bij ieder, die zijn geding verliest; maar oordeelen kunnen wij niet, of malan zich te regt beklaagt, daar wij het audire et alteram partem verlangen zouden, moesten wij uitspraak doen. Is alles zoo, gelijk wij hier lezen, dan gelooven wij niet, dat de man in ons Holland zou zijn afgezet; het blijkt echter, dat hij niet om zijne gevoelens is afgezet, maar om het inprenten van die gevoelens aan tien- en twaalfjarige kinderen, die hij onderwijzen moest naar een leerboek, waarin, als voor de vatbaarheid van zoodanige jeugd minder geschikt, juist datgeen verzwegen werd, hetwelk de Heer malan thans voor het allerbelangrijkste hield; terwijl zijne Superieuren van oordeel waren, dat de man zich inliet met de meest asgetrokkene en ingewikkelde vraagstukken der Godgeleerdheid, zelfs dezulke, tot welker oplossing de Geleerden nog niet hebben kunnen geraken, en waarover zij het

[p. 574]

waarschijnlijk nooit eens zullen worden. Hij gaf alzoo, huns inziens, een onderwijs, volstrekt strijdig met de soort van onderwijs, die hem was voorgeschreven, toen men hem het bestuur zijner Classe had toevertrouwd; men beval hem daarom, de kweekelingen niet te onderhouden omtrent dingen, waarover de Catechismus, welken hij geroepen was den kinderen te doen opzeggen, hem niet noodzaakte zich te verklaren. Omtrent dien Catechismus zeide men hem: Dit boek bevat verhevene en ontegenzeggelijke waarheden genoeg, om door deszelfs beoefening de jeugdige harten tot Godsdienst en deugd op te leiden. De Heer malan verklaarde, zich ten dezen niet te kunnen onderwerpen, werd van zijnen post ontslagen, en dit gewijsde daarop door de Burgerlijke Regering van het Gemeenebest en Canton van Geneve bekrachtigd. - Wij zeiden, dat de zaken, die de Heer malan bij zijn onderwijs bijzonder verkoos te drukken, hem thans voorkwamen het allerbelangrijkste in den Godsdienst te zijn; want dit was niet altijd het geval, en hij erkent, dat hij vroeger eene geheel andere leer onderwees, zijnde toen het Arianismus en Pelagianismus toegedaan; en, als wij hem wèl begrijpen, zal hij erkennen willen, dat hij toen verdiend had van zijnen post te worden ontzet, en wij houden het dan ook voor waarschijnlijk, dat hij almede toen het zijne zal hebben toegebragt, om de hem nu hoogstgewigtige leerstukken te verbannen uit het onderwijs, zoodat hij dan nu de vruchten oogst van hetgeen hij zelf hielp zaaijen. Met bevreemding merkten wij intusschen uit 's mans geschrijf op, dat die hem hoogstgewigtige leerstukken, welke hij meende te moeten inscherpen, deze zijn: ‘Dat er maar een eenig God is, de Vader, de Zoon en de H. Geest; - dat de mensch in zonden geboren wordt; - dat hij uit dien zondigen staat niet gered kan worden dan door de wedergeboorte, uitgewerkt door den H. Geest; - dat de zaligheid der menschen eene volstrekt vrijwillige gift is, welke God, in zijnen Zoon, aan die zondaars, welke het Hem behaagt te redden, geeft, -

[p. 575]

en dat onze goede werken alleen het getuigenis van onze dankbaarheid aan onzen Zaligmaker zijn, en geene de minste verdiensten bezitten om onze ziel te verlossen.’ Want, hoezeer wij erkennen, dat de uitbreiding en ontwikkeling van deze leerstellingen zoo wel op eene onverstandige als verstandige wijze geschieden kan, zoo was het ons toch onbegrijpelijk, dat het bescheiden voorstaan en gebruikmaken van zijne overtuiging ten dezen bij het godsdienstig onderwijs iemand bij eenig Protestantsch Genootschap zijn leeraarsambt kosten kon; en de reeds door ons gegevene oplossing, dat het hier geene gevoelens eigenlijk gold, maar het overtreden van wettige verordeningen ten aanzien van het onderwijs aan kinderen, loste ons het raadsel nog niet genoegzaam op. Maar wij meenen het echter te kunnen oplossen, nu wij de belijdenis van den man zelv', bl. 83, lezen, dat het meer dan waarschijnlijk is, dat hij aan die levendigheid, waarmede hij de beginselen der waarheid (dat zegt, hetgeen hij daarvoor hield) verdedigde, en aan de weinige ingetogenheid, die hij gebruikte jegens die genen, welke de tegenovergestelde leeringen (zoo als hij wederom meende) leerden, de strenge maatregelen, die men tegen hem genomen heeft, ten minste voor een gedeelte, te danken heeft. - Habeat igitur quod sibi imputet! zegt gewis menig Lezer met ons. En wij hopen zeer, dat zijn geval voor anderen ten spiegel zal zijn; en als zij meenen, dat zij nu verder en beter zien dan voorheen, en dan tegenwoordig nog anderen, zij dan niet zullen behoeven eerst eens een reisje naar Engeland te doen, om gematigdheid, zachtheid en liefde te leeren.

De afgezette Leeraar heeft nu eene eigene kerk gebouwd, daartoe in staat gesteld door bijdragen, grootendeels van elders, en gedeeltelijk ook uit Holland, ontvangen. Eene leerrede, in die kerk gehouden, daags vóór eene Avondmaalsviering op een Paaschfeest, en die eenige opspraak vond, wordt ten slotte hier medegedeeld. Zij heeft luc. XIX:10 ten tekst, en heeft drie stukken: 1) De mensch is verloren. 2) De zondige mensch kan

[p. 576]

door zichzelven niet zalig worden. 3) De door de zonde verloren mensch vindt zijne zaligheid in Christus. Hoezeer wij nu niet aarzelen zouden deze hoofdstellingen te onderschrijven, zoo is dit ten aanzien der ontwikkeling, en deze en gene uitdrukkingen, geenszins het geval; en wij zouden den Heer malan tot de blinde Heidenen zenden, waar hij, meer voegzaam dan bij Christenen, die den volgenden dag het Nachtmaal zullen vieren, op soortgelijke wijze redenen kon. Al aanstonds bij den aanvang zijner rede zegt hij: Voorzeker zijn er Christenen onder u, en het is niet tot hen, dat ik mijne rede wende. Bij deze toespraak waren wij dadelijk opgestaan, en hadden, door godsdienstige overdenkingen, ons zelve tot het genot van het Avondmaal zoeken voor te bereiden.