Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1822

[p. 569]

Boekbeschouwing.

Bijbeloefening over den Brief van Paulus aan de Romeinen; door H. van Heyningen, Predikant te Rijswijk. In 's Gravenhage, bij de Wed. J. Allart en Comp. 1821. In gr. 8vo. 518 Bl.

De kundige en arbeidzame van heyningen heeft door zijne Bijbeloefeningen over het Evangelie van mattheus (van welke wij op zijn' tijd onzen Lezeren gunstig berigt gaven) het godsdienstig Publiek verpligt. Met geene mindere zorge heeft hij nu in denzelfden sinaak den Brief aan de Romeinen behandeld; eene taak, die moeijelijker was, en uit derzelver aard misschien op geenen zoo algemeenen bijval kan rekenen. Die Brief is in zichzelven zwaarder; de verschillende leerstellige meeningen der Christenen, de godgeleerde twisten van vroegeren tijd, en wat meer van dien aard is, hebben natuurlijk bij den Schrijver, hoe onpartijdig hij ook tracht te zijn, zoo wel als bij den Lezer, op de uitlegging eenigermate invloed; en in Bijbeloefeningen, voor huisselijk gebruik zoo wel als voor den leerstoel, kan men niet verwachten het voordragen van te dezen allen overtuigende gronden, veel min de noodige toetsing en ontwikkeling van hetgeen voor verschillende uitlegging vatbaar is. Dit zeggen wij intusschen geenszins ter vermindering der waarde en des gebruiks van dit werk, daar wij integendeel herhalen, dat de Schrijver hetzelve vooral met geene mindere zorge dan het vroegere heeft bearbeid; hoewel het blijkbaar is, al zag men den naam van eenen Hervormden Leeraar niet op den titel, dat de Gereformeerde leer (dat zegt hier, die der voormaals hier te lande heerschende Kerk) overal uitkomt; waarom het dan ook bij dit Kerkgenootschap den meesten en grootsten bijval zal vinder. Men neme dit echter zoo niet op, alsof wij den Schrijver be-

[p. 570]

schuldigden van te groote gehechtheid aan de bijzondere leerbegrippen zijner Kerke, en eene slaafsche verkleefdheid aan derzelver symbolische boeken, veel min dat hij dezelve opzettelijk tot uitlegger der H. Schrift zou kiezen. Integendeel, ieder, die hier zelf onpartijdig en onbevooroordeeld leest, zal in van heyningen den oordeelkundigen en liberalen Godgeleerde en Schriftuitlegger erkennen, en, waar hij ook van hem moge verschillen, zich telkens evenwel geleerd en gesticht gevoelen, en gaarne toestemmen, dat mannen, zoo als van heyningen, den godsdienstigen leerstoel grootelijks tot eere zijn, en waar zij, van wege hunne regtzinnigheid, of zuiverheid in de leer, (zoo als men daar gewoon is te spreken) geene volkomene instemming vinden bij andersdenkenden, evenwel zedelijkheid en broederliefde in hen zeer waardige voorstanders en bevorderaars erkennen moet. - Dan, hetgeen wij zeiden, volgt van zelve uit geheel de aanleiding tot dit werk, nog meer bijna dan uit den aard des onderwerps, in den Brief behandeld. De Gereformeerde Kerkleeraar van heyningen bewerkte denzelven in twintig Leerredenen voor zijne Gereformeerde Gemeente; toen, vreezende dat evenwel niet alles volkomen door zijne hoorders begrepen was, herhaalde hij dezen arbeid nog eenmaal in den vorm van Bijbeloefeningen; en, daarna tot de uitgave besluitende, heeft hij dien vorm behouden. Hieruit is almede voortgevloeid, hetgeen de Schrijver erkent, dat, bijna zouden wij zeggen doorgaans, maar hier en daar althans zeker, de toon en wijze van voordragt eener eigenlijk gezegde leerrede te veel uitkomt, waardoor dit werk eene uitgebreidheid verkreeg, die ons hetzelve als leesboek in de Christelijke huisgezinnen minder aangenaam maakt, daar wij toch in zoodanig boek voor huisselijken Godsdienst liefst slechts noodige opheldering en hier en daar praktische wenken verlangen, terwijl uitvoerige ontwikkeling en lange toepassing door ons daar minder wordt verwacht, en ook het korte half uur, bij dezelve ter lezing van Gods woord

[p. 571]

doorgaans geschikt, daardoor, onzes inziens, minder aan het oogmerk beantwoordende wordt doorgebragt.

Intusschen ontvangt dan nu de godsdienstige Bijbelvriend hier eene opheldering van dezen moeijelijken Brief van Paulus, verstaanbaar en duidelijk, en met krachtigen aandrang tot het Christelijk goede. De lezenswaardige Voorrede is vooral ten aanzien van het karakter en geheel de opleiding en vorming van Paulus, den man zoo als hij was vóór en na dat hij een Christen was, belangrijk, en getuigt van des Schrijvers menschkunde. Hetgeen hier voorkomt van Paulus in zijne Brieven, en bijzonder in deze, als die zich zeer verdienstelijk gemaakt heeft aan het Christendom, door de hoofdzaak der leer in het helderst licht te stellen, en de leer des geloofs tot betrachting der deugd, en die der deugd tot bevestiging van het geloof, aan te dringen, moet gereedelijk worden toegestemd. Zoo stellig echter, als de Schrijver in de Inleiding doet, zouden wij niet beweren, dat deze Brief van Paulus, minder dan zijne andere, den oorsprong aan de bijzondere omstandigheden der Gemeente, tot welke hij gerigt werd, verschuldigd is, en hetgeen de Schrijver daaruit dan verder afleidt; alhoewel de Eerw. van heyningen hier de meeste Uitleggers op zijne hand heeft. Hoezeer wij hier verscheidene proeven zien, dat de Schrijver geen slaafsch navolger van anderer meening is, maar eigen gevoel en oordeel volgt, berigt hij echter zelf, dat hij in de verklaring doorgaans de leiding van koppe heeft gevolgd, den besten Uitlegger, dien hij kende. Ik meende, zegt hij, mij daarmede te mogen vergenoegen, daar ik voor mijne Gemeente arbeidde, en niet voor de geleerde wereld.

Ons oordeel komt dan hier op neder: dat deze arbeid van van heyningen een belangrijk en aangenaam geschenk is voor 's mans Gemeente niet alleen, maar voor alle godsdienstige Bijbelminnaars, in 't bijzonder die tot dat Genootschap behooren, bij hetwelk hij als Leeraar dient; terwijl de overige Christenen 's mans werk almede, tenzij ze geheel vervreemd zijn van den echten Chris-

[p. 572]

telijken geest van verdraagzaamheid, met leerzame stichting kunnen lezen; - dat wij er echter minder dogmatiek en mindere uitvoerigheid in zouden verlangen, als wanneer wij hetzelve nog meer algemeen voor de huisoesening van iederen Christen geschikt zouden rekenen.

In bijzonderheden kunnen wij niet treden. Dit ééne, echter, tot proeve en bewijs van hetgeen wij gezegd hebben. Over Hoofdst. IX:5, en in het bijzonder over de woorden: welke is God boven alle te prijzen in der eeuwigheid, wordt geredend van bl. 315 tot 332; en tracht de Schrijver aan te wijzen, dat Paulus ons hier uitdrukkelijk de Goddelijke natuur van onzen Zaligmaker leert kennen; terwijl daarbij dan tevens door eenige andere plaatsen de hooge Godheid van den Heer Jezus gestaafd wordt, in zes bijzonderheden de aangelegenheid dezer leer wordt voorgesteld, en dezelve eindelijk aangewend ter opwekking tot belangstelling in het Evangelie, dat ons dezelve bekend maakt, - tot vast geloof aan Gods genade, - en tot eerbiedige liefde jegens Jezus Christus. - Gaarne gunnen wij den Eerw. Schrijver zijne vrijheid van uitlegging; maar meenen, dat de Lezer met ons voelen zal, dat zoogenoemde Bijbeloefening op deze wijze grootelijks wordt uitgebreid, en dat het Leesboek allezins winnen zou, indien het zich van zoodanige uitweidingen had onthouden, waardoor het dan ook meer algemeen bruikbaar zou geworden zijn ook voor zoodanige Christenen, die, bij al hunnen diepen eerbied voor den eeniggeborenen Zoon des Vaders, en zijne onbegrijpelijk naauwe betrekking tot de Godheid, echter door zijn: de Vader is meerder dan ik, nog altijd verhinderd worden in zoo stellige verklaringen der hooge Godheid des Heeren, zonder dat daardoor hunne hartelijke belangstelling in het Evangelie, hun vast geloof aan Gods genade, en hunne eerbiedige liefde tot Jezus Christus eenigzins wordt verzwakt. - Dan, wij voelen het aan den anderen kant, dat de goede reuk en aftrek van het boek, bij het talrijkst Kerkgenootschap der Protestanten hier te lande, door zoodanige dogmatische uitweidingen denkelijk zeer bevorderd wordt.