Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1822

Kort Overzigt der Gebeurtenissen in Staats-Braband, thans de Provincie Noord-Braband, zoo voor als na den Munsterschen Vrede, tot op den tegenwoordigen tijd. Te Dordrecht, bij Blussé en van Braam. 1821. In gr. 8vo. 106 Bl.

Niet aangenaam laat zich dit boek lezen: de inhoud is belangrijk genoeg, ja zeer gewigtig; het oogmerk, waartoe dit Overzigt gegeven wordt, is goed in het oog gehouden, en aan hetzelve wordt ook genoeg beantwoord; de Schrijver legt kundigheids genoeg aan den dag, en toont zich voor zijne taak wel opgewassen; maar, zonder van den stijl te spreken, die zich toch wel van den kronijkstijl een weinig meer nog had mogen onderscheiden, de lezer wordt te zeer verward, als hij niet naauwkeurig oplet. Had men, in de inleiding, eerst het oogmerk opgegeven, dat men nu aan het einde van dit boek leest; vervolgens de aanleiding tot dit Overzigt genoemd, en kortelijk deszelfs belang voor onzen leeftijd aangewezen; en, tot nadere plaatsing in het werk zelve, in de inleiding weggelaten, wat daarin nu voorkomt ter wederlegging; en dan de zaken behoorlijk afgedeeld, - zeker, men had de lezers zoo niet tegen dit geschrift doen opzien. En konden de uitgevers niet voor wat beter papier, betere letter en minder ineengedrongen' druk gezorgd hebben, al had daardoor het werk een paar vellen druks meer moeten bevatten? Of mag dit alleen het voorregt zijn van

[p. 546]

zoogenoemde werken van smaak, dat zij er zoo behagelijk uitzien, en wel eens, naar mate zij mindere waarde bezitten, meer gelds kosten moeten en - opbrengen?

Het spijt ons; want dit boek is te goed, om ongelezen te blijven; en wie over het bovengemelde kan heenzien, hetgeen wij hopen dat velen zullen willen, zal door het degelijke, dat hij hier leert, schavergoeding genoeg vinden.

Het oogmerk van dit boek is, te doen zien, dat de Gereformeerde leer in Noord-Braband geen gewrocht is der overheersching; dat ze op dezelfde wijze aldaar is ontstaan als in de overige provinciën, en door den vrede van Munster bevestigd; dat de Gereformeerden aldaar noch in kunde, noch in gegoedheid voor de Roomschen behoeven onder te doen; ten einde ieder de reden van derzelver uitsluiting moge kunnen beoordeelen. Het tegendeel was schaamteloos beweerd, vooral door zekeren, zich noemenden, Sincerus Brabantus, die, ook ten vorigen jare, had uitgegeven, bij wijze van een' tweeden brief, een geschrift onder den titel: ‘De onverdraagzaamheid eeniger Protestanten in Noord-Braband,’ geplaatsteekend Almkerk, en voortgekomen uit eene vereeniging der R.K. Ambtenaren van alle standen en betrekkingen, en hoogere en lagere bedieningen, waarin natuurlijk alle Roomsche ambtenaren of ambtenbejagers hoog geroemd, en alle Protestantsche geëmploijeerden ongunstig beoordeeld worden. Hoe partijdig en onverdraagzaam dit geschiedt, kan men bl. 9, 10 niet zonder ergernis lezen, als men niet liever lagchen wil over de manier, waarop de domme leugenaar S.B. daar wordt ten toon gesteld. In plaats dat hij, wat de titel van zijn geschrift verwachten laat, aan zijne lezers geeft, vindt men in hetzelve een zoogenoemd betoog van geheel iets anders dan van de onverdraagzaamheid eeniger Protestanten. De Schrijver van dit Kort Overzigt, niet willende wederleggen, wat door den opregten Brabander aangaande den Protestantschen Godsdienst gezegd was, wederspreekt hem slechts op dat stuk, dat hij in de volgende stellingen ontleedt: ‘De

[p. 547]

Roomschen zijn de eenige ware inwoners der provincie, getrouw aan Koning en Vaderland, en de kundige en ervarene mannen, die aangelegenheden in de provincie hebben. De Gereformeerden zijn vreemdelingen, die tegen hunnen wettigen Souverein zijn opgestaan, alleen uit hoofde der overheersching ingedrongen, om ambten en bedieningen te bekleeden; menschen zonder kundigheden, waarmede men niet voor den dag durft komen, en die, buiten hunne ambten, geene aangelegenheden in de provincie hebben. Zij hebben alleen bestaan door praedominantie, en onder dien dekmantel verkregen zij de Roomsche eigendommen. Zelfs al de weeshuizen, godshuizen en gestichten, die zij nog bezitten, hebben zij aan de Roomschen ontweldigd.’

Kan het erger, Lezer? Hoe wordt dat alles toch bewezen? Ja, vraag dat niet! Daar bemoeit zich die opregte Brabander niet mede; die gelooft het, hopen wij, op crediet; maar - wij, Protestanten, menschen daar men niet meê voor den dag durft komen, omdat wij zoo verstandig niet zijn, twijfelen aan de onfeilbaarheid dier malsche getuigenis, al zeide ook Papa te Rome, dat het toch waar is. En wij zijn zeer blijde, dat hier, voor het oog van het publiek, met bewijzen gestaafd wordt, dat het toch leugen en laster is, op welken stil te zwijgen noch de eer, noch de behoefte des tijds gedoogt.

De bewijzen zijn uit de geschiedenis ontleend; en drie tijdvakken, in even zoo vele hoofddeelen behandeld, beschouwt daartoe de geleerde Schrijver: het eerste loopt van de Spaansche beroerten tot den Munsterschen vrede; het tweede tot het jaar 1795; het derde tot op onzen tijd. De Schrijver heeft eer van zijne bekwaamheid, en zal niet ligt, dan door magtspreuken en scheldwoorden, de gewone wapenen van ontmaskerde leugenaars, wedersproken worden. De Protestant dankt hem; ja zelfs de Roomschgezinde, die een Christen, en dat is toch ook een vriend van waarheid en regt, is, moet hem danken. Des Schrijvers wensch is ook de onze: Mogt de waarheid tijdig worden ontdekt, het donker vooruitzigt opge-

[p. 548]

helderd, en den Gereformeerden in Noord-Braband regt gedaan worden volgens de Grondwet! Meer toch willen zij niet, en dat langs eerlijke wegen. Nu, het is toch op den duur waar: tandem bona causa triumphat. Dit boekje kome, waar het daartoe wezen moet.