Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1821

Verhandeling over de Weelde bij de Inwoneren der Vereenigde Nederlanden, en derzelver voortgang en invloed op den Burgerstaat. Ter beantwoording eener Prijsvrage, voorgesteld door het Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen. Door J. van Manen Adr. z., Hoofdschout der Stad en Jurisdictie van Rhenen. Aan wien, in het jaar 1810, de dubbele Gouden Eereprijs is toegewezen. Te Utrecht, bij J. Altheer. 1820. In gr. 8vo. 108 Bl. f 1-:-:

‘Beter laat dan nooit!’ zeiden wij, ziende dat deze Verhandeling eerst tien jaren(!) na derzelver bekrooning in het licht kwam; en na de lezing herhalen wij dit van goeder harte. De vraag bepaalde de door het Genootschap bedoelde weelde, als zijnde ‘eene besteding van zijne rijkdommen alleen tot genoegen, en dat boven hetgene tot eigene behoeften, en die van anderen, in den ruimsten zin van noode is,’ en verlangde berigt van derzelver hoedanigheid, bij de oprigting van het Gemeenebest, en bij haren voortgang tot

[p. 677]

op dezen tijd; en daarbij eene aanwijzing, waarin haar invloed voor- en waarin dezelve nadeelig was. Natuurlijk moest het antwoord dan ook drieledig zijn. Het eerste stuk is het uitvoerigst. Na oordeelkundig het bedoelde tijdperk, (hier de oprigting van het Gemeenebest genoemd) bepaald te hebben tot omstreeks het midden der zestiende eeuw, begint de Schrijver van daar het onderzoek, hetwelk onderhoudend en leerzaam is, en uit echte bronnen geput, die hier en daar aangewezen zijn; welke aanwijzing deze en gene lezer misschien echter bij sommige bijzonderheden een weinig vollediger zou wenschen. Het tweede stuk is, hoewel dan korter, niet minder doelmatig en overtuigend, en bevat, zoowel als het derde, 't welk het allerkortste is, zeer nuttige aanmerkingen en wenken. En geheel de strekking dezes vertoogs blijkt, ten besluite, te zijn: det natie afkeerigheid in te boezemen van die weelde, die uit werkeloosheid voortvloeit, en die niet anders dan onheilen in alle staten aanbrengt, en het ligchaam verwoest; en derzelve hare weelde en roem te doen stellen in eendragtigen ijver, om, door meerdere kennis en wetenschap, en door onvermoeide werkzaamheid in de vakken van bestaan, die nog binnen haar bereik zijn, de verzijgde bronnen van welvaart te vervangen, en te trachten daarin, gelijk voorheen, boven naburige volken uit te munten. Welmeenend stemmen wij alzoo met het Utrechtsch Genootschap in, dat deze Verhandeling der bekrooninge waardig was.

Met dezelfde onpartijdige vrijmoedigheid, als wij dit hier nederschreven, beoordeelden wij ook onlangs (Letteroeff. No. XIII. bl. 571 en volgg.) de twee, bij de Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem, mislukte Prijsverhandelingen van denzelfden Schrijver. De man was, en is nog, in persoon ons onbekend: dat hij in 1810 Hoofdschout der Stad en Jurisdictie van Rhenen was, zien wij nu eerst uit het hier boven opgegeven titelberigt; en dat hij thans Vrederegter van het Kanton van dat zelfde Rhenen is, vernamen wij, waarlijk het allereerst, uit zijnen Brief van 12 October laatstl. aan de Drukkers en Uitgevers van dit Maandschrift. Het doet ons leed, in denzelven te zien, dat hij onze Letteroefeningen voor een schandelijk smaad- en lasterschrift houdt; zoodat dezelve nu wel, dien ten gevolge, in zijne tachtig geprojecteerde Koloniën zullen gecontraban-

[p. 678]

deerd worden! De Uitgevers moeten zich dit getroosten. Hoe het intusschen den man in het hoofd kome, dat de Minister van de Koloniën, en zijne Majesteit, onze geëerbiedigde Koning, door onze recensie van zijn geschrijf, zouden gecompromitteerd zijn, verklaren wij niet te bevatten. Het mag waar zijn, dat de Heer Vrederegter des Kantons van Rhenen zijn handschrift aan gezegden Minister ter lecture en beoordeeling heeft gezonden, en dat zijne Majesteit de uitgave heeft goedgekeurd en de opdragt met welgevallen aanvaard (gelijk hij zegt); en al ware het ook, (hetgeen hij echter niet zegt) dat de Minister het handschrift gelezen en overwogen had, en de Koning het plan van den Schrijver verklaard had voor goed en uitvoerlijk te houden, zoo zou dit ons nog geenszins behoeven terug te houden van nogmaals ter neder te schrijven, dat wij tot nog toe den Heer van manen houden voor een' projectmaker, en zijne tachtig Koloniën voor een project, en wel voor een onuitvoerlijk project; en dat wij verreweg de voorkeur geven aan den, wel meer langzamen, maar ook meer zekeren, gang der Maatschappij van Weldadigheid. Wij zouden dan, zeggen wij, de vrijheid nemen, van zijne Majesteit en deszelfs Minister in gevoelen te verschillen, en ons te voegen bij het oordeel van de Haarlemsche Maatschappij, welke aan de eerste dier twee Verhandelingen den prijs immers onthield, van wege in dezelve voorkomende gewaagde, ongegronde stellingen en grove misrekeningen, en de tweede, die te laat inkwam, onbeoordeeld liet. Maar vooral begrijpen wij niet, hoe de man zich verbeelden kon, dat de Uitgevers der Letteroefeningen hem, op zijne aanschrijving, bij zoodanig eene Missive, den schrijver of inzender van de recensie zouden noemen. Een Heer Vrederegter behoorde te weten, dat, bij gepaste vragen, een goed woord nog wel eens eene goede plaats vindt; maar als men op zulk een' toon, als hij, met eene aanvrage begint, dat men dan onmogelijk iets verkrijgen kan, waartoe men niet geregtigd is. Wij zien in waarheid ook niet, waarin de man zich door ons beleedigd kan rekenen: het spijt ons wel, dat hij zoo toornig werd; maar ons gevoelen hebben wij vrij, en wij konden, al wat wij uit zijne redevoeringen opgaven, met regel en bladzijde aanwijzen. Doch het zij hem geschonken! Een driftig woord nemen wij zoo hoog niet. Is het intusschen dáárom, dat wij hem eerst dan een standbeeld wilden oprigten, wanneer zijne Koloniën zullen vol-

[p. 679]

tooid zijn? Wel nu, wij nemen dit in zoo verre terug, dat wij al dadelijk, en alzoo op de nog dorre heide, dit standbeeld wenschen geplaatst te zien; want, daarin heeft de man dan volkomen gelijk: ut desunt vires tamen est laudanda voluntas.