Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1821

Twee Verhandelingen. De eene over de ontginning der onbebouwde Gronden in de Noordelijke Nederlandsche Provinciën, door Kolonisatie der Behoeftigen, die zonder werk zich bevinden. En de andere over het staatkundig Stelsel der Phoeniciërs, Grieken en Romeinen, in het uitzenden van Volkplantingen - en hoeverre men nog hedendaags van die voorbeelden gebruik zou kunnen maken? Beide naar aanleiding van twee Vragen, door de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem in 1818 en 1819 opgegeven. Door Jacob van Manen, Adz. Te Utrecht, bij J. Altheer. 1820. In gr. 8vo. 130 Bl. f 1-4-:

Wij ontvangen hier twee mislukte Prijsverhandelingen, gelijk reeds uit den titel blijkt, waarvan echter de uitgave, en opdragt aan zijne Majesteit den Koning, grootelijks lof verdient, bijaldien maar het door den Schrijver uitgedachte in werking komt, en beantwoordt aan 's mans verwachting. Hij kan alsdan de kroon der Hollandsche Maatschappij gemakkelijk ontberen; want de Natie zal hem dan gewis een standbeeld stichten. Hetgeen de Maatschappij van Weldadigheid uitrigt, is, bij hetgene hij aan de hand geeft, waarlijk eene beuzeling. En ‘welligt, zoo er thans geen gebruik gemaakt wordt’ van 's mans weldoordacht plan, ‘dat de gelegenheid voor altijd voorbijga’!! Fronte capillata post est occasio calva.

Men moet het plan van den Heer van manen maar hooren, om het toe te juichen: ‘Twaalf millioenen, die wij anders naar buitenslands hebben moeten verzenden, om onze tekortkomende granen in te koopen, kunnen wij niet alleen in kas houden, maar ook jaarlijks daarbij nog

[p. 572]

andere twaalf millioenen, tot stijving van 's Rijks kas, overhouden, nadat wij eene hypotheek van zeventig millioenen hebben daargesteld, om tweemaal honderdduizend menschen, die tot last der overige bevolking waren, hun eigen brood te doen eten.’ En dit alles komt in zeer weinige jaren, misschien wel in één enkel jaar, tot stand; en er wordt niets meer toe vereischt, dan eene negotiatie van twintig millioenen guldens, tegen de gewone intrest, en gevestigd op 's Rijks domeinen, of anderzins; maar allerbest, dunkt ons, op de door den Schrijver aangewezene hypotheek van zeventig millioenen guldens!

De Heer van manen neemt ‘ruim tweemaal honderdduizend morgens woest land, (alle onze heigronden, immers verre de meeste, betoogt hij geschikt te zijn) en verdeelt dezelve in tachtig koloniën, ieder van omtrent 2500 morgens voor bouwland, gedeeld ieder in honderd plantagiën, elk van omtrent vijfentwintig morgens, behalve de grond, die er bij behoort voor wegen, alleën, en noodige houtdammen en bosschen, naar de gelegenheid der plaatsen.’ In iedere kolonie plaatst hij driehonderd huisgezinnen, elk van zes of meer of minder zielen, dus omtrent achttienhonderd kolonisten voor iedere kolonie, of 144,000 voor alle koloniën te zamen. Nu schieten er van de 200,000, die niet in staat zijn om met hunne handen den kost te winnen, ruim 50,000 over tot andere werkzaamheden ten dienste der volkplanting, b.v. vervoering van mest, en vooral van de straatvuilnis uit alle onze steden, enz. enz.

Hoe het er in die koloniën moet uitzien (dit zal alleraardigst zijn); hoe de huizen moeten zijn ingerigt, waar smid, bakker, winkelier, enz. enz. wonen moeten - van alles geeft de Verhandeling volkomen bescheid, en als door een' tooverstaf heeft de Verhandelaar in den kortsten tijd alles gereed, gemakkelijker dan wij in onze kindschheid onze steden en legers van kaarteblad gereed hadden. De tachtig koloniën worden tachtig heerlijkheden, ieder voor 10,000 als zoodanig aan den man geholpenen, waarvoor de kooper dan ook zes morgens onbebouwden grond heeft, waarop hij zijn kasteel kan zetten; zoodat wij niet twijfelen, of elk, die eenen heerlijken titel verlangt, zal nu met beide handen toetasten en zijn profijt doen. Men leze vooral het boekje; en men zal den Schrijver het regt doen, dat hij aan alles heeft gedacht, wat de kolonie versieren en verfraaijen kan: een schoolhuis, -

[p. 573]

eene herberg, - een voorraadsmagazijn, en - eene schoutswoning; ook midden in het centrum een hoogopschietende lindeboom, of wilde kastanje, met een bankje er rondom, om in de schaduw te kunnen rusten. Eene kerk komt er met den tijd. - Wij kunnen alle de bijzonderheden niet opgeven; maar, in één woord, er is voor alles gezorgd; en eeniglijk schijnt ons een koren- of wind-molen vergeten, dien wij voorstellen te vereenigen met het luchtkasteel van den Heer van iedere heerlijkheid, waar hij tevens voor een' toren dienen kan, en welke plaats wij, in de eerste en voornaamste dezer koloniën, tevens als de geschiktste voor het standbeeld van den Heer jacob van manen, den uitvinder van alle deze heerlijke koloniën, zouden aanwijzen.

Wanneer nu op deze wijze en door dit heerlijk middel ons oud Vaderland nog niet van den last der overbevolking mogt ontheven zijn, dan wijst de geleerde Verhandelaar (ter beantwoording der tweede Prijsvraag) nog een even uitvoerlijk middel aan: Java en de Moluksche Eilanden geven genoeg gelegenheid tot het plaatsen van landbouwende koloniën; maar vooral prijst de Schrijver daartoe aan de Kust van Guinea en del Mina. De kosten daartoe vindt hij uit onze Armenkassen, voor zoo ver zij hierdoor van de alimentatie der behoeftigen ontheven worden; voorts uit de begrooting voor het Departement van Oorlog, hetwelk de binnenlandsche troepen verminderen kan, naar gelange van zoo vele koloniale vrijwilligers; en uit de begrooting voor het Departement der Marine, en die voor het Ministerie der Koloniën. Zoodat onze Schrijver ook dit plan, even zeer als het vorige, doordacht heeft.

Wij lazen in lang geen boek, dat ons zoo veel vermaaks gaf.