Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1821

Redevoering, ter nagedachtenis van Mr. Carl Gerard Huliman, in leven Staatsraad in buitengewonen dienst, Ridder van de Orde van den Nederlandschen Leeuw, enz. enz., uitgesproken in het Departement 's Hertogenbosch, der Maatschappij Tot Nut van 't Algemeen, den 15 April 1820, door Mr. I.F. Mauritz Ganderheyden, Advocaat te 's Hertogenbosch. Aldaar, bij H. Palier en Zoon. 1820. In gr. 8vo. 55 Bl. f :-18-:

Op het titelblad ziet men het portret van hultman. Jam-

[p. 131]

mer, dat er boven staat: ‘Advocaat te 's Hertogenbosch.’ Dit staat er zóó, dat iemand, die noch hem, noch ganderheyden kent, den laatsten hier afgebeeld vermoeden zoude, ware het niet, dat hem het voorberigt zeide, dat hij de welgelijkende beeldtenis van bultman zag.

De Advocaat neemt tot zijn onderwerp een' aanloop, bij wijze van inleiding, uit het belang der levensgeschiedenissen van verdienstelijke menschen, in welker levensloop hij, tot onze verwondering, zegt, dat voorgehouden wordt, wat door anderen beproefd en ondervonden is, tot volmaking, of ten verderve. Ei! ziet men dat ook, als in een' helderen spiegel, in den levensloop van belangrijke verdienstelijke menschen? Nu, deze inleiding brengt hem op zijn onderwerp, dat hij reeds in de Vrijmetselaarsloge had voorgedragen, maar weder voordraagt in het Departement enz., dewijl de spreekbeurt, tot welke zich niemand der leden aanbood, niet onvervuld blijven konde, en de ijveraars voor den bloei van die afdeeling der weldadigste Maatschappij liever niets nieuws moesten en zouden hooren voordragen, dan vreezen, dat men hen van werkeloosheid en nuttelooze bijeenkomsten beschuldigen konde. Dat strekt nu wel niet tot eere der leden van dat Departement, maar wel van den Advocaat!

Voor hultman eene, aan bewondering grenzende, hoogachting gevoed hebbende, (bl. 1) is hij de vurige lofredenaar zijner verdiensten, hem, onzes oordeels op goede gronden, vrijpleitende van laaghartige eigenbaat, (bl. 13 - 15, vooral 22 enz.) en huldigt zijne arbeidzaamheid, en, bijzonder, zijne zucht voor de wetenschappen, zijne groote bekwaamheden, in verscheidene opzigten aan den dag gelegd, en ook door verscheidene regters erhend; (zie voornamelijk weder bl. 13, 21, 25, 31 - 39; achter de Redevoering vindt men eene lijst van oude boekwerken, uit den Catalogus van hultman's belangrijke Bibliotheek) maar, bij deze lofverheffing, steekt zeer ongunstig, naar ons gevoel, af des Redenaars - hoe zullen wij zeggen? - verlegenheid met zijnen held, of toegeeflijkheid aan ongunstiger oordeel omtrent denzelven, of al te bonte houding zijner schilderij. Hierom is het, dat wij aan deze Redevoering, die te onvolledig is om eene levensschets te zijn, de waarde eener lijk- of lofrede ook niet mogen toekennen. In deze toch spreekt de ingenomenheid met ons onderwerp op den vasten toon der eigene overtuiging, met onbeschroomde vrijmoedigheid, en met verhe-

[p. 132]

venen nadruk; die ingenomenheid stort zich of in hooge lofspraak, of, bij tegenkanting, in beslissende wederspraak uit, en deelt den toehoorder hare liefde voor de waarheid en de deugd, dat is voor de waardigheid van hem mede, dien zij verhest.

Maar, nu oordeele men zelf. Reeds bl. 7 wordt aan anderen gelaten het onderzoek omtrent hultman's verkeerde gezindheden en bedoelingen; bl. 11 erkent de Redenaar zelf, dat in hultman's Akademietijd een en ander goed zaad van den ouderlijken akker verstikt zij; bl. 30 spreekt hij van groote gebreken en misslagen; bl. 39 leest men: Wij, die wel verre zijn, van het kwade en strafwaardige zelfs in den verdienstelijksten mensch te willen verbloemen, vonden ons echter niet geroepen om u al hetgeen zijn levensloop berispenswaardigs mogt aanbieden, in een zwart tafereel, ter uwer waarschuwing voor te houden; en dan die gelijkenis van den kunstenaar, die in weemocdige aandoeningen wegzinkt, als zijn oog afdwaalt op bedorvene en verminkte gedeelten van een meesterstuk!... eindelijk, bl. 47: Gij gevoelt, dat niet alle de rampzalige gevolgen eener voorbijgaande drift, eener zondige daad, in de ziel van hem, die zich eens door drift liet vervoeren, eens tot zonde verviel, van stonden aan, lagen opgesloten.

De beste uitwerking, die zich de Redenaar van eene zoodanige wijze van behandeling mag voorstellen, is, dat Hoorders, en nu Lezers, zeggen zullen: Hultvan bezat, bij alle zijne misslagen, berispelijke handelingen, of, ja, zedelijke misdaden, vele wezenlijke en erkende verdiensten. Het is waar, ganderheyden verklaart, dat hij van de eersten niets stelligs bepaalt; maar waarom dan aan het: de mortuis nil nisi bene, zich niet gehouden? Ook is de noot, die deze verklaring behelst, alles behalve voldoende. Ganderheyden betuigt, dat hij hun wil doen gevoelen, die het niet verdragen kunnen, alleen hultman's verdiensten te hooren prijzen, dat, zelfs aan hunne scherpe beoordeelingen toegegeven, dan nog hultman een verdienstelijk, in vele opzigten hoogachting en bewondering waardig man blijft. ‘Wij voor ons,’ zegt hij, ‘beslissen niets, achten ons daartoe niet bevoegd: onze stelling is alleen; niemand bleef ooit geheel van misslagen, van zedelijke misdaden’ (? dat is toch zeer onderscheiden, en wij stemmen het niet zoo gaaf toe, als het hier gesteld wordt) ‘geheel vrij, en dus ook niet

[p. 133]

multman.’ En wat deed nu ook die noot, bl. 28, omtrent hultman's humeur, en, bl. 43, omtrent zijne echt scheiding, in eene lofrede, voor de Lezers? Ja, ware het eene levensschets; maar - gelijk wij te kennen geven - daartoe is dit stukje niet volledig. Had de Advocaat alleen uit een bepaald oogpunt hultman beschouwd, en verdiensten geroemd, omtrent welke geen twijsel is, 's mans bekwaamheden, werkzaamheid enz., hij ware beter geslaagd.

Het spreekt van zels, dat wij, met al ons gezegde, hultman zelfs niet in het minste beoordeelen, maar alleen deze lofrede, als zoodanig; en dan oordeelen wij, dat ze alzoo niet gelukken konde, en daarom ook mislukt is. Met dit ons gevoelen is zeer bestaanbaar onze verzekering, dat wij hier, met genoegen, veel betreffende hultman gelezen hebben, en dat ganderheyden in goeden stijl en taal te stellen weet.