Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1821

Perzius Hekeldichten, vrij, en in toepassing op onzen tijd nagevolgd door Mr. Willem Bilderdijk.

- Nam quis iniqui

Tam patiens orbis, tam serreus, ut teneat se?

Te Rotterdam, bij J. Immerzeel, Jun. 1820. VIII en 87 Bl. f 2-4-:

‘Dat deze uitspanning (of zoo men het noemen wil) niet ieder behagen, ja, niet weinigen stoten zal, moet ik verwachten; maar tijd en omstandigheden waarin wy leven, persten haar van mijn hart; en wellicht was het nooit dringender plicht, in het openbaar die gevoelens ondubbelzinnig en nadrukkelijk voor te staan, die de dwarrelgeest dezer eeuwe op alle mogelijke wijze onderdrukt en vervolgt. En hierin wensch ik my-zelven nooit ongelijk te worden.’ Zoo schreef de Dichter, oud, door kwalen neêrgedrukt, en als aan zich zelven ontvallen, op zijn ziekbed, misschien sterfbed, in Sprokkelmaand dezes jaars. Wij verheugen ons, dat dit misschien tot niet is geworden! De groote man, voor wiens onbegrijpelijke talenten wij een' ongeveinsden eerbied betuigen, blijft zich zeer gelijk in die vervelende beschrijvingen van zijnen ligchamelijken toestand, die reeds zoo lang het Publiek zijn nu toch op handen ver-

[p. 80]

lies aankondigden, dat wij vreezen, dat zij weinig indruks meer maken kunnen, omdat men ze niet gelooven kan.

Voordat hij echter den Zangberg voor altijd verlaat, beschenkt hij ons met deze vrucht zijner verpoozing van afgetrokkener studiën, die ons - wij ontzien de waarheid meer dan bilderdijk - hartelijk heeft doen wenschen, dat hij eene den Dichter, den Wijsgeer, den Christen waardiger uitspanning had gekozen. De reden van onzen wensch leest elk, die den geest van bilderdijk kent, in zijne, aan het hoofd dezer beoordeeling geplaatste, verklaring, in welke hij tegen den dwarrelgeest onzer eeuw zich te weer stelt. Die nu weet en gelooft hetgene van zijne gelijkheid aan zich zelven de waarheid is, kan van deze hier niet anders wachten, dan hetgene, grootstendeels, mishagen en stooten moet; te minder, daar hij hier aanmerkingen van bilderdijk achteraan geplaatst vindt.

Perzius, aangaande wien toch sommige lezers van bilderdijk wel eenig onderrigt hadden mogen ontvangen, was een in den bloei des levens gestorven Hekeldichter, van wien het waar zij, dat hem de Wijsgeer seneca niet behagen konde, dien hij ook te laat leerde kennen, en van wien blair getuigt, dat hij minder wellevendheid dan horatius bezat, maar nader bij de sterkte en het vuur van juvenalis kwam; het is even waar, dat hij, de kuische en ingetogene mensch, edele en verhevene zedelijke gevoelens uitdrukte in zijne zoogenoemde Hekeldichten. Maar is niet bilderdijk de man van jaren, en de Wijsgeer tevens? en - hoe vrij en onashankelijk perzius dan ook navolgende - welke andere dan verhevene, edele gevoelens behoorden zijne zangen te bezielen? Onzes oordeels, echter, laat hem perzius hier beneden zich.

Het eerste Onderhoud, de belagchelijke Dichtroemziekte (zoo schrijft bilderdijk) voorstellende, gispt, zonder eenige genadc, den wansmaak omtrent het hooge der Poëzij, ja zelfs taal en versificatie, waardoor gevoel en verstand verwoest, en de waarheid aan waan en Genootschappelijke conventie opgeofferd wordt. Is het Dichtstuk zelve hier eene geeseling, brandmerk mag het alles wel heeten, wat bilderdijk in de Aanteekeningen op hetzelve schrijft, die hier verreweg de uitvoerigste zijn. Of evenwel de Dichter aan zich zelven hier gelijk zij, beoordeele men uit de volgende aanteekening: ‘Men zegt ontfangen, en ik mag lij-

[p. 81]

den, dat men even zoo ontfonken zegt, schoon het beter waar, zoo het gebruik ondvangen enz. toeliet.’ Intusschen schrijft hij zelf ontfangt en ontfingt. Bl. 71 klaagt bilderdijk over die verwrongene constructie, die die afgrijselijke (dit wordt ook afgrijslijk gespeld) stroefheid te weeg brengt.... en over het stijve, verwrongene en gedwongene van een' zin, door geen vloeijend vers toe te laten.... maar, al is het Proza, nu vergelijke men eens deze periode, bl. 80: ‘Men herinnert zich thands veellicht den tijd niet meer, toen de jonge meisjens, zich den blos der gezondheid schamende, tot koffydik, krijt, en dergelijke, niet uit kracht of trek van behoefte, als absorbentia, om zuren of andere scherpten te matigen of te satureeren (waartoe de lijdende Natuur somtijds de gestellen aandrijft), maar als middelen van verstopping, om bleek te worden, en (zoo het toen genoemd werd) een voorname of modekieur te krijgen, een toevlucht nam die voor geheel het samenstel des lichaams verderfelijk was.’ Moet er nu zoo geconstrueerd worden? Is dat een exemplum stili, dat de praeceptor geest? Nog iets. Bl. 65 zegt bilderdijk. ‘Schreeuwend is het, als men sylben die kort zijn, lang maken durft en er den toon aan geeft. Dén ('t lidwoord), hét enz.’ Maar nu lezen wij:

Bl. 13. En dit verduisterén? - Neen, deur en vensters dicht!
Bl. 18. En kust en troetelt hét.

Wij willen geene meerdere staaltjes van zoodanige gelijkheid aan zich zelven aanvoeren.

Het tweede Onderhoud, aan plotius macrinus gerigt, over de Wenschen, eindigende dus:

Een ziel, wier zelfgevoel met Jezus samenvliet, (?)
En zonder andren wensch, dan dat Zijn wil geschied'!

is slechts van ééne aanmerking voorzien, over de invoeging van onduitsche woorden. Het derde Onderhoud, over de Zelfverwaarlozing, en het vierde, over de Zelfkennis, (hier spreekt socrates alcibiades aan) hebben geene aanteekeningen. Achter het vijfde, gerigt aan corrutus, over de Vrijheid, staat nog een bijvoegsel, over de valsche Schaamte. Wie dit lezen kan zonder ergernis, die moet wel heel hardhuidig zijn: men proeve eens!

[p. 82]

 

Maar welke Vrijheid! - - -

 

Den Adel, gift van God, (?!) te ontzeetlen, God ten hoon,

 

En laffen Koopmansgeest te tillen op den throon? -

Van de (of, zoo als bilderdijk verkiest, den) zedeleer zegt hij, dat dezelve thans in een' cirkel ronddraait, en op eigenbaat en de ingebeelde zelsgenoegzaamheid des hoogmoeds (twee heerlijke beginsels!) steunt; en van de hedendaagsche staatsleer: zij ondersielt eene eenwige en radicale verdeeldheid tusschen Vorst en volk, die er den grondslag van uitmaakt. Waarlijk, dit kan er met door! Is dit Patriottisme, os zucht voor het Huis van Oranje? En het nieuwe volkenregt? alles is werk van den wijsgeer, die alles kunstig onderscheidt, maar, wierd de beschonwing in werking veranderd, dat onderscheiden kan wel verwoesten, maar niets vormen. - Het laatste Onderhoud, aan cezius bassus, gaat over het gebruik des Rijkdoms, en lazen wij reeds in de Mnemosyne.

Elk staat zijn oordeel vrij, maar - de Recensent heeft onwillekeurig gedacht aan den man, die den splinter in zijns broeders oog niet dulden kan, en zie, daar is een balk in zijn eigen oog! Neen, bilderdijk! uwe verdiensten zijn te groot, en uw roem te hoog gerezen, om u zoo te vernederen tot schimpen en schrollen; althans ons behaagt, ons sticht het niet, en wij behooren wel tot de lieden, die bilderdijk bewonderen, maar niet tot hen, die daarom alles goedkeuren en prijzen, omdat hij het zegt, die zoo éénig in zijne soort is.