Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1820

Academische Redevoering, over de Nationale Synode van Dordrecht, uitgesproken te Heidelberg, den eersten Februarij 1619, door - David Pareus, in zijn leven - Hoogleeraar in de Godgeleerdheid - aldaar. Uit het Latijn vertaald door A.O.Z. Uitgegeven met eene Voor- en Na-rede, door Nicolaas Schotsman, Predikant te Leyden. Te Leyden, bij de Wed. D. du Saar. 1819. In gr. 8vo. XVI en 66 Bl. f :-12-:

Wie lust heeft, om dit fraaije stuk, dat in den echten geest en smaak der regtzinnigheid van het voorst der zeventiende eeuw is opgesteld, te lezen, en met schotsman's Eerezuil te vergelijken, kan er uit zien, hoe volmaakt de laatste (die echter, volgens eigene verzekering, maar in het geheel geen assecla veterum is) met den Schrijver van het eerste overeenstemt, en, in de negentiende eeuw, in denzelfden geest en smaak heeft weten te Schrijven, als deze. Maar waartoe dit, daar elk er reeds van overtuigd was, en het juist tot schotsman's schande strekte, door de uitgaaf van dit stuk, opzettelijk bewezen? Om het publiek, dat zich aan zijne bitterheid geërgerd heeft, zoo mogelijk zand in de oogen te werpen, door te toonen, dat een man, zoo als pareus, de groote pareus, over de Remonstrantsche gevoelens zich niet malscher

[p. 152]

uitgelaten, noch hen gunstiger beoordeeld heeft, dan schotsman. Doch ook dit wist ieder, die in de geschiedenis der voormalige twisten geen vreemdeling is. Maar hetgene, in de hitte dier twisten, vóór twee eeuwen eenige verschooning kon vinden, is onverschoonlijk in onze dagen, waarin die twisten zwijgen, en overal vrede en eensgezindheid heerschen. - Laat schotsman, uit dezen tijd, eens éénen eenigen Schrijver noemen, die hem is voorgegaan in het schenden van dien vrede, door het uitgeven van een geschrift, hetwelk, uit aanmerking van den tijd, waarin het vervaardigd werd, duizendmalen hatelijker is, dan er immer een te voorschijn kwam. Dat kan hij niet. De eer van dit bewijs van bitterheid komt hem alleen toe: want de razende Voorredenaar van den tweeden druk zijner preken, die hem in kwaadaardigheid niets wil toegeven, en ná hem is voor den dag gesprongen, kan hier in geene aanmerking komen.

Wat nu de hier uitgegevene Redevoering betreft: zij behelst niets, wat men niet, in eene menigte van, de Remonstranten hoogstverongelijkende, en hunne gevoelens in een valsch en hatelijk licht stellende, geschriften, kan lezen, en heeft, noch in stijl, noch in wijze van voordragt, iets, dat haar eenigzins behagelijk kan maken; en wij achten ze daarom ook geen bijzonder verslag waardig.

De Voor- en Narede van schotsman maken langs hoe meer bedenkelijk, of niet waar zij, wat men, van den beginne aan, gemompeld heeft, dat hij nog niet eens alleen de fabrikant zijner ongelukkige preken is: want, waren deze reeds droevig, gene zijn inderdaad erbarmelijk. - Hoe hij aan de vertaling dezer Redevoering gekomen zij, waarom hij die uitgeve, wie haar opsteller ware, wat bedenkingen men over haren inhoud en hare uitgave kunne maken, en wat daarop te antwoorden zij, - dit kan men hier, in ruim twintig bladzijden, beknoptelijk lezen. Tusschenbeide gaat er evenwel iets aan de Recensenten af, waarbij een bijzonder

[p. 153]

woordje tot ons gerigt wordt. - Schotsman zou (zegt hij) ons, in een mondgesprek, wel eens een viertal van vragen willen doen. Nu moesten wij zoo dwaas zijn als hij, zoo wij hem daartoe te Leyden een bezoek gingen geven, dewijl hij ons tegelijk die vragen openlijk mededeelt. Zij zijn: 1. Of wij onze beschuldiging, dat hij, in zijne Eerezuil, gelogen en gelasterd heeft, geliefden goed te maken? 2. Of het zamenhangt, dat wij de Algemeene Synode der Hervormde Kerk van Nederland geprezen, den Voorzitter derzelve gelaakt hebben? 3. Of het strookt met onze liefde, dat wij hem kerkelijk bestraft en nader aan de kaak gezet wenschen? 4. Of het ons vrijstond te schrijven, dat het hem zeker smartelijk speet, dat de Remonstrantsche Leeraars enz. thans ook, van Landswege, bezoldigd worden? Hij leze nu hierop ook openlijk onze antwoorden. Op 1. neen; omdat wij, te zijnen gevalle, geene nuttelooze moeite willen doen; dewijl, behalve dat hij zijne overtuiging daarvan in honderd geschriften kan vinden, wij ons ook verzekerd houden, dat zijne eigene conscientie hem daarvan mede getuigenis geeft. Op 2. ja; gelijk het zamenhangt, dat men al, wat liberaal, liefderijk, broederlijk, christelijk is, roemt, en het goedkeuren van iets, dat vol is van de onchristelijkste liefdeloosheid, misprijst. Op 3. ja; zoo als het oefenen van geregtigheid, die de boosheid naar verdiensten straft, strookt met de uitgebreidste menschenliefde. Op 4. ja; dewijl wij, uit hoofde van zijnen betoonden onwil tegen de Remonstranten, daartoe meer dan tiendubbel geregtigd waren.

Nu nog iets omtrent zijnen pareus. - Indien hij den fraaijen lauwerkrans, dien hij hem gevlochten heeft, ontleend hebbe uit bayle, had hij er de volgende bladeren niet behooren uit te laten: dat hij, van jongs aan, een heethoofd en twistzoeker was, die een groot deel van zijn leven sleet met de pen te voeren tegen de Luterschen, welke hij verlaten had, om zich bij de Hervormden te voegen, - tegen de Roomschen,

[p. 154]

met wier kerken, op twee plaatsen, te laten openslaan, en er de beelden en altaren in te laten vergruizen, of daarbuiten te verbranden, hij zijne geestelijke loopbaan begon, - tegen de Ramisten, door wier bestrijding hij zich vooral dierbaar maakte bij den heethoofdigen sibrandus lubberti van Franeker, wiens boezemvriend hij was; dat hij inzonderheid voor den Catechismus van ursinus van Heidelberg ijverde, zeer veel op had met voorbeduidende droomen, en eindelijk, in zijne Commentarie over den Brief aan de Romeinen, de Apostolische voorschriften van onderwerping aan de hooge magten op zulk eene wijze verklaarde, dat de Akademiën van Cambridge en Oxford dit zijn boek niet alleen openlijk veroordeelden, maar door beulshanden verbranden lieten. - Dat is de man, wiens Redevoering de Lezer hier ontvangt, en in wiens overeenstemming met hem schotsman zijnen roem en zijne eere stelt. Hij is wel nijdig, die ze hem misgunt!