Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1818

[p. 375]

De noodlottige kanselreize.
Eene ware Geschiedenis.

(Naar het Hoogduitsch van heinrich liebmann.)

De godsdienstoefening was ten einde - de organist sloeg bij het uitgaan de laatste akkoorden, die aan het hoog gewelf weergalmden - de vrome kerkgangers verspreidden zich allengskens, en gingen langzaam naar hunne huizen, toen mij de eerwaardige prediker gruning bij de hand nam, en mij vertrouwelijk uit de kerk naar de pastorij geleidde, met de woorden: ‘Gij hebt uwe zaken goed verrigt; uwe leerrede was treffelijk, en met behoorlijke oefening wordt gij zeker eenmaal een uitstekend kanselredenaar.’

Ik had mijne eerste preek bij hem gedaan. Een zware steen was thans van het beklemde hart gezonken, daar de eerste kanselproef was doorgestaan; en ik stapte alzoo bijzonder opgeruimd nevens den prediker voort.

‘Ja, ja!’ vervolgde deze, mijne opgeruimdheid bemerkende, ‘sterker dan gewoonlijk klopt het daar onder het linker knoopsgat, wanneer men op het leege plekje in de volle kerk voor de eerste maal optreedt, om zich aan alle menschen voor te stellen en alleen te spreken, terwijl allen stilzwijgen en ons naar den mond gapen. Het kan echter,’ dus vervolgde hij, ‘wel niemand ter wereld bij zijne eerste preek erger gegaan zijn, dan mij, armen drommel! Help mij aan tafel eens weer op dit apropos; en ik wil u dit mijn avontuur verhalen, hetgeen u ongetwijfeld zal vermaken.’

Ik vond aan de tafel des predikers geheele familie, met nog eenige gasten. Wij hadden een aangenaam en genoegelijk onderhoud; en in het gemeenzaam gesprek herinnerde ik den prediker aan zijne belofte. Hij was terstond bereid om, gelijk hij zich uitdrukte, zijne vrienden, tot een nageregt, en ter bevordering der spijsvertering, de kluchtige lotgevallen te vertellen, hem bij zijne eerste preek bejegend, en tevens daardoor hun eene heilzame leverschudding te verschaffen. Hij ving dus aan:

Het vrolijke knapen-leven was ten einde - want sinds het feest op den Wartburg is men gewoon, in stede van dat van

[p. 376]

student, het reeds verouderde woord knaap (Bursche) weder te bezigen - het vrolijke knapen-leven, alzoo, was ten einde; mijn cursus academicus te Leipzig was volbragt, en daar ik in die stad zonder eenige betrekking en ondersteuning mij bevond, moest ik de gewone loopbaan der jonge Theologanten bewandelen, mij eene huisonderwijzersplaats trachten te bezorgen, en mij op de kunst toeleggen, om den kop der kinderen van vreemde lieden te regt te zetten. Mijn Genius ontvoerde mij aan het lieve vaderland, en joeg mij verre weg, naar het ruwe, koude Polen, en wel in dat gedeelte van dit land, hetwelk, toen de hooghartige verdedigers der vaderlandsche vrijheid, madalinski en kosziusko, het onderspit delfden en het land gedeeld werd, aan Pruissen was gekomen, en daarna Zuid-Pruissen werd genoemd. Met honderdvijftig daalders inkomen, werd ik de opvoeder van twee knapen eens Duitschen Edelmans, den Heer v.K..., die een groot landgoed bezijden Warschau, en een ander in Silezië, in den omtrek van Breslau, bezat. Het eerstgemelde bewoonde de familie doorgaans; en, hoewel het vreemde land met zijne ongure bewoners mij niet beviel, ging het mij echter ten huize dezes voortreffelijken mans doorheen wél, daar men hier niet, als gewoonlijk, er ook den huisonderwijzer onder begreep, wanneer de genadige Heer met trotsche miene de spreekwijze bezigt: ‘Mijne lieden’ - maar met onderscheiding en als een vriend des huizes werd bejegend.

Welke mijne bestemming in vervolg van tijd zijn zou, was ik met mijzelven nog niet eens. Thans, echter, ontving ik op eenmaal een' krachtigen aandrang, om mij tot het predikambt te schikken; daar mijn patroon mij opmerkzaam maakte, dat hij op zijn ander landgoed in Silezië eene goede pastorij te begeven, en op dezelve een' zeer bejaarden, ziekelijken leeraar had, bij welken de man met het omgekeerde uurglas zich veelligt spoedig zou laten vinden. Hierbij deed hij mij op den achtergrond niet onduidelijk het streelende verschiet zien, dat mij, ter belooning van mijne vlijt in de opvoeding zijner kinderen, deze plaats eens zou ten deel vallen. Het woord belooning heeft voor mij steeds eene verhevene beteekenis, eenen hoogeren zin gehad, als erkenning van werkelijke verdiensten insluitende; en wanneer zich het tegenstrijdige verschijnsel aan mij voordoet, dat menschen zonder verdiensten belooningen ten deel vallen, verheft zich

[p. 377]

mijn innerlijk gevoel daartegen eveneens, alsof ik bij loterijplans leze: premiën voor den eersten, tweeden, derden niet. Ik trachtte mij alzoo ook thans deze toegezegde belooning, zoo veel in mijn vermogen was, waardig te maken. Ik gevoelde, dat ik in het prediken niets minder dan virtuoos was; want ik had het nog nooit gedaan. Van stonden aan werd het dus mijn vurigste wensch, de eerste kanselproef zoo spoedig mogelijk te wagen. Naardien in den geheelen omtrek geene evangelische gemeente bestond, aan welke ik de eerstelingen mijner kanselgaven konde wijden, werd besloten, dat ik op het andere landgoed in Silezië mijn preektalent zou vertoonen, als waarheen de Heer v.K... met zijne gansche familie binnen eenige weinige maanden dacht te vertrekken. Bij voorraad werd tevens aan den pastor loci geschreven, eene venia concionandi verworven, en te gelijk reeds den zondag bepaald en vastgesteld. Van toen af vermeesterde mij, telkens als ik aan mijne onderneming dacht, eene zekere huivering. Wanneer ik mij in verbeelding op den kansel plaatste, en mij het oogenblik levendig voorstelde, waarin de gansche gemeente zwijgen en ik den mond openen zou, klopte mij het hart, en ik was te moede als een mensch, wiens laatste uur heeft geslagen. De preek werd thans uitgewerkt. Wie ziet niet in later' tijd op dezen zijnen eersten leerlingsarbeid glimlagchend terug? Ik wilde toejuiching verwerven. Mijne leerrede werd gevolgelijk een uit schoone spreekwijzen zamengesteld produkt: want men zocht toen ter tijd door hoogdravende poëtische woorden en wendingen te bevallen; gelijk men thans ginds en elders alleenlijk door mystiek te redeneren en te filozoseren, het woord geloof onophoudelijk in den mond te hebben, en het gezond verstand op eene zeer beschaafde wijze den hals te breken, bijval kan inoogsten. Nu werd dagelijks verscheidene uren gememoriseerd; zoodat, wanneer ik mijne van buiten geleerde preek van tijd tot tijd bij mijzelven opzeide, ik mijzelven als een snorrad voorkwam, dat onafgebroken voortloopt, zoo lang de draad reikt, waarmede men het opwindt.

(Het vervolg hierna.)