Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1818

[p. 228]

Chateaubriand.

(Biographie des hommes vivants.)

Frans augustus, Burggraaf van Chateaubriand, werd, in 1769, te Comburg, bij Fougères, geboren. Als zoon van eene der oudste familiën in Bretagne, werd hij, reeds in 1786, Officier van het regiment Navarre, en als zoodanig met Koning lodewijk XVI bekend. Zoodra de soldaten van zijn regiment zich voor de omwenteling verklaarden, verliet hij den dienst, en vertrok, in 1790, naar Amerika. Gevoelig voor al het schoone der natuur, drong hij tot al de woestenijen der nieuwe wereld door. Het was de eerste en diepe indruk dezer tooneelen, waaraan het ongemeen aandoenlijke zijner gewaarwordingen is toe te schrijven. Zelf getuigt hij, dat hij, bij de beschouwing van het karakter der zwervende horden en de levendigste bewondering van het zeldzame dezer jeugdige natuur, zijne begrippen en waarnemingen begon te ordenen, en de eerste kiemen der hem eigene welsprekendheid zich ontwikkelden. Les Natches, zijnde een rijmeloos gedicht, waren zijn eerste werk, waarin hij de gebruiken en zeden dezer wilde, doch gastvrije stammen met de echtste kleuren schilderde; maar zulks ging door een ongelukkig toeval verloren; dat gedeelte alleen, welk het bijverdichtsel van Atala behelsde, werd gespaard. Men ziet daarin zeer duidelijk zijne Noordamerikaansche verheffing der verbeelding, die schitterende beelden, tot op dien tijd vreemd aan de Fransche taal, den dichterlijken, somtijds zeer stonten en nog zeldzamer stijl; in één woord, die nieuwheid, welke zoo vele stof tot gisping, maar tevens tot wegslepende bewondering verleende.

In 1792 keerde chateaubriand naar Europa terug, met al dien schat van nieuwen dichterlijken geest, zoodra hij vernam, dat de oorlog in Europa zoude uitbarsten; achtende zich verpligt, onder de vanen der Fransche regering te dienen. In dat zelfde jaar ontving hij voor Thionville eene gevaarlijke wonde, door het springen eener bom. Hierop volgde eene zeer bedenkelijke krankte, welke drie jaren duurde, en hem verpligtte, den dienst te verlaten. Hij ging naar Engeland, alwaar hij met gebrek en lijden kampte. Tot menschenhaat vervallende, schreef hij te Londen, in 1797, zijn Essai sur

[p. 229]

les revolutions anciennes et modernes, waarin een diepe blik in de staatkunde, maar tevens gewigtige gebreken, welke hij naderhand zelf rondborstig erkende.

Ook in dezen zelfden tijd verloor hij zijne moeder en zuster in de gevangenis, en ook zijnen éénigen broeder, den Graaf van Chateaubriand, die op het schavot stierf. Dit alles maakte eenen diepen indruk op zijn gemoed, daar hij zulks als eene Godsstem beschouwde, om hem tot het pad zijner pligten terug te voeren. ‘Mijne bekeering (dus schrijft hij zelf) kwam uit het gemoed: ik weende, en - ik geloofde.’ Vanhier dagteekent zich zijn geheele aanleg tot de hem bijzonder eigene godsdienstige begrippen.

Te Londen werd hij ook bekend met den Heer de fontanes, die hem sterk drong tot de uitgave van zijn Génie du Christianisme, waarvan hij zelf eenige reeds gedrukte bladen, bij de ontdekking van eenige feilen, vernietigde. Met denzelven, wiens ballingschap geëindigd was, kwam hij, in 1800, te Parijs, alwaar hij met de kundigste mannen kennis maakte. Hij nam deel in de bewerking van den Mercure, gaf zijne voornoemde Atala in het licht, en bezorgde den tweeden druk van zijn reeds gemeld werk. Dit was reeds op de helft gevorderd, toen hij, wederom eenige fouten ontdekkende, dezen druk vernietigde en tot de derde oplage besloot, welke dan ook in 1802 verscheen, echter niet zonder opoffering van bijkans geheel zijn vermogen. Het ongehoord vertier, echter, herstelde zijn verlies, en schonk hem uitbundige vereering, ook van de zijde der regering, zelfs van buonaparte, die zich welligt van hem tot het werk van het Concordaat met den Paus wilde bedienen. Thans Geheimschrijver wordende bij den Kardinaal fesch, die als Gezant naar Rome ging, kreeg hij vele stof tot waarneming. Weldra, echter, in onmin met den Kardinaal geraakt, keerde hij naar Parijs terug, alwaar hij, een jaar daarna, zelf tot Gezant naar Wallis benoemd werd, doch in Maart 1804 wederkeerde, en verder in de hoofdstad bleef wonen, levende alleenlijk van de opbrengst zijner lettervruchten.

Eindelijk besloot hij, in 1806, tot zijne reis naar Egypte, en kwam, na Italië, Griekenland, Turkijë enz. doorreisd te hebben, te Jeruzalem, het doel van zijnen togt. Daarna het oord bezoekende, waar Karthago eenmaal gestaan had, keerde hij door Spanje, in 1807, naar zijn vaderland terug. Nu

[p. 230]

schreef hij in den Mercure de vermaarde aanmerkingen op la borde's Reis door Spanje. Hierin het beeld van tiberius schetsende, viel hij dermate in de ongenade van buonaparte, die zich levendig daarin herkende, dat hij gevaar liep van zijn leven. Dit echter liep af met het verbod van den Mercure, zijn laatste eigendom.

Kort daarna schreef hij les Martyrs, waarin zijn geest alom schitterde, en welk stuk ook nu, daar de Schrijver zelf in ongenade was, allerwegen onderdrukt werd. Nu trof hem vooral het droevig lot van zijnen oom, armand de chateaubriand, die, ofschoon door den Koning gemagtigd, aan de kust van Normandijë gevat en te Grenelle op het schavot ten dood gebragt werd, terwijl hij te laat kwam om hem te verlossen.

In 1811 verscheen zijn Itinéraire de Paris à Jerusalem, waarin hij den geest van zijnen tijd huldigde, gedrongen (zoo als hij sprak) door de Politie, maar (zoo als zijne vijanden wilden) gedreven door de zucht om Lid van het Koninklijk Instituut te worden, waardoor hij velerlei schimp verduren moest.

In de eerste dagen van April 1814, wanneer buonaparte het tooneel verliet, schreef hij het stuk: de Buonaparte et des Bourbons, dat herhaalde malen herdrukt werd, en waardoor hij zich de gunst van het Hof in groote mate verwierf. Het werd gevolgd door zijne Reflexions politiques sur quelques brochures du jour, waarin hij, als regter, uitspraak deed. Tot Gezant naar Zweden benoemd, werd hij door de voorvallen van Maart 1815 in de aanvaarding van dezen post verhinderd. Een vertoog sur l'état de la France, in Mei, verwierf hem vele goedkeuring, zoodat hij, bij 's Konings terugkomst in Parijs, tot Pair van Frankrijk, tot Staatsminister en Voorzitter van het Kieskollegie van Loivet benoemd werd. Bij deszelfs opening drong hij allerernstigst aan op het herstel van eendragt bij algemeene vergiffenis, en op de keuze van alleen goede burgers, zonder onderscheid van begrippen. In de Kamer, echter, der Pairs trok hij weldra de partij der Ultra-Royalisten, zoodanig zelfs, dat de Ministers deze Kamer als partij moesten duchten. Een nieuw vertoog, de la Monarchie, selon la Charte, was zoo hevig geschreven tot verijdeling der toenmalige Koninklijke verordeningen in

[p. 231]

September, dat hetzelve opgehaald werd, en hem, met 's Konings ongenade, het verlies van zijnen staatspost veroorzaakte.

Ongetwijfeld verdienen de bekwaamheden van chateaubriand eene algemeene bewondering. Met al de kunst der welsprekendheid begaafd, waardoor hij alle zijne hoorders en lezers vermeestert, vindt hij in zijne rijke verbeelding telkens nieuwe stof tot allerlei voorstellingen, welke zekere godsdienstige verrukking tot eene soort van overweldigende dichtkunst weet te vormen.