Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1818

Disputatio inauguralis de commutatione, quam, Constantino M. auctore, societas subist Christiana, quam - pro gradu doctoratus - publico examini submittit Nicolaus Christianus Kist, Boemelia-Gelrus. Trajecti ad Rhenum, ex officina J. Altheer. 8vo. maj.

Als een pendant op de voorgaande Verhandeling, laten wij terstond volgen die van den Heer kist, (Neef van den Heer royaards) die zijn stuk den volgenden dag aan Utrechts Hoogeschool in het openbaar verdedigd, en, even als hij, getoond heeft, de doctorale waardigheid in de Godgeleerdheid ten volle te verdienen.

Het onderwerp is zeer verschillend van het voorgaande, en betreft een allergewigtigst tijdstip in de Kerkelijke Geschiedenis: de verandering, welke de Christelijke Godsdienst ondergaan heeft door konstantijn den grooten. Dit onderwerp wordt geschiedkundig behandeld, dewijl, zoo als de Schrijver, in zijne Voorrede, te regt opmerkt, er een naauw en onafscheidelijk verband bestaat tusschen de Kerkelijke en Algemeene Geschiedenis; een verband, hetwelk niet moet uit het oog verloren worden.

In eene gepaste Inleiding wordt alles kort, hoofdzakelijk en zeer oordeelkundig voorgedragen, wat en den toestand des Romeinschen rijks, en die der Christenen betreft, vóór konstantijn. De Verhandeling zelve loopt in drie deelen zeer natuurlijk af.

[p. 565]

In het eerste deel spreekt de Schrijver over de gewigtige verandering zelve, die de Christelijke Godsdienst onderging, daar dezelve, door konstantijn den grooten, de publieke Godsdienst des rijks werd. Hij begint met konstantijn's afkomst, opvoeding, karakter en zeden. Zoon van Keizer constantius zijnde, ontving konstantijn grootendeels, gelijk deze, eene militaire opvoeding; maar, in zijnen lateren leeftijd, leide hij zich op de letteren toe. Hij was rijzig van gestalte, dapper, zeer verstandig, driftig, maar tevens zachtzinnig van aard; schoon, door zijne verregaande driften, meer dan eens tot wreedheden vervoerd; doorgaans zeer menschlievend, en uitstekend matig; eindelijk, tot bijgeloof toe, godsdienstig. Voorts, van de redenen sprekende, die hem noopten, den Christelijken Godsdienst als den openbaren aan te nemen, zoekt de Heer kist dezelve zoo wel in den toenmaligen toestand van zaken, als in de inborst, de opvoeding en de zeden des Keizers. Trouwens, zoodanig was de toestand van den Christelijken Godsdienst, dat dezelve voor de gewigtigste veranderingen volkomen rijp was geworden. Er was een tweestrijd tusschen den ouden en den nieuwen Godsdienst te wachten. De Keizer moest dezen óf onderdrukken, óf openlijk handhaven. Van het eerste werd hij door zijne inborst en door voorzigtigheid teruggehouden. Dat hij, door een wondergezigt van een kruis in den hemel en eenen daarop volgenden Goddelijken droom getroffen, den Godsdienst van Jezus zou omhelsd hebben; dit vertelsel, het eerst, zoo men wil, door den Kerkvader eusebius uit den mond van konstantijn opgeteekend, wordt, met genoegzame gronden, verworpen. Echter wordt dit, als hoogstwaarschijnlijk, aangenomen, dat het een of ander natuurverschijnsel konstantijn's verbeelding heeft gaande gemaakt, daar hij reeds in zijn hart tot den Godsdienst des Gekruisten overhelde, en tot bijgeloof zeer geneigd was. Althans, dat hij slechts in schijn en uit

[p. 566]

slimheid den Christelijken Godsdienst beleden en voorgestaan zou hebben, zoo als sommigen beweren, dit toont de Heer kist, op de overtuigendste wijze, niet aannemelijk te zijn. Konstantijn, toch, werd door zijnen Vader, die van den Christelijken Godsdienst niet afkeerig was, en vooral door zijne godvruchtige Moeder, al vroeg met deszelfs grondbeginselen bekend gemaakt. Door zijnen stervenden Vader nog verder tot achting en liefde voor dien Godsdienst aangespoord, nam hij voorts overal Christenen bij zich, en werd door hen meer en meer voor het Christendom ingenomen. Hier kwam bij de op handen zijnde oorlog tegen maxentius: en het voorbeeld zijns Vaders, die den God der Christenen voor zichzelven had geëerd, en die hem hierdoor gelukkiger scheen geweest te zijn, dan de overige Keizers door den dienst van vele Goden, maakte hem op dien beteren Godsdienst nog meer opmerkzaam. Zijne neiging tot denzelven werd, dus, door het bovengemelde vooronderstelde natuurverschijnsel nog meer versterkt. Schoon niet geheel los van zijne oude godsdienstige banden, zocht hij, vervolgens, de Christelijke leer meer van nabij te kennen. Zijne wandaden, waaruit blijkt, dat die leer nog geene genoegzame kracht op zijn gemoed had, bragten zelfs het hare toe, om hem dien Godsdienst dierbaar te maken, in welken alleen hij die zielerust vinden kon, die voor hem elders niet te vinden was. Voorts, dat hij eerst bij het einde zijns levens begeerde gedoopt te worden, dit moet men aan de toenmalige denkbeelden over de kracht des doops, om alle de zonden uit te wisschen, toeschrijven.

Wij hebben ons, met opzet, bij dit gedeelte wat langer opgehouden, om uit dit staaltje te doen zien, met welk een welwikkend oordeel en hoe gelukkig onze jeugdige Schrijver zijn stuk, zelfs daar de meeste moeijelijkheden waren, bearbeid heeft. - Op dat gedeelte volgt een geschiedkundig overzigt van 't geen

[p. 567]

konstantijn gedaan heeft, om den Christelijken Godsdienst openlijk in te voeren.

Het tweede deel handelt over den invloed, welken die verandering op de Christelijke Kerk gehad heeft. Zij heeft aan dezelve rust verzorgd, haar meer doen uitbreiden, en haar meer glans en uiterlijke waardigheid bijgezet. Zij heeft alle gedeelten derzelve meer te zaamgevoegd. Zij heeft, eindelijk, een' naauwer' band gelegd tusschen Kerk en Staat.

Het derde of laatste deel bevat de regte wijze, om deze verandering te beoordeelen. De Christelijke Godsdienst heeft daaruit groote voordeelen bekomen, dewijl deszelfs toestand veilig en zeker werd. Echter heeft deze uiterlijke vrede gelegenheid van binnen gegeven tot tweespalt en oneenigheden, en tot meerder zedebederf. Ten slotte toont de Schrijver aan, dat, bijaldien die verandering niet voorgevallen ware, er treurige tijden voor de Christenen te wachten zouden geweest zijn; dat hun Godsdienst bezwaarlijk door zoo velen der voornaamste en verlichtste Romeinen zou zijn aangenomen geworden; dat, eindelijk, die volken, die reeds ten tijde van konstantijn het Romeinsche rijk begonnen te bedreigen en naderhand overstroomden, zich minder genegen zouden getoond hebben om dien Godsdienst te omhelzen.

Bij deze opgave hebben wij niets te voegen, dan dat wij ook deze Verhandeling met een uitstekend genoegen gelezen hebben. Gelukkig onze Eeuw en ons Vaderland, waarin wij reeds door Jongelingen de Kerkelijke Geschiedenis zoo wel, als den Bijbel, zoo zien behandelen, dat onze Godsdienst op hen roem mag dragen, en zich, even als het Vaderland, het grootste nut van hen beloven kan!