Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1818

Leerrede ter gedachtenis van de groote verdiensten der Nederlandsche Vaderen, betrekkelijk het werk der Kerkhervorming, uitgesproken den 9 van slagtmaand 1817. door A. Ypey, Hoogleeraar in de Godgeleerdheid, en Akademiepredikant te Groningen. Te Groningen, bij R.J. Schierbeek. 1817. In gr. 8vo. 82 Bl. f :-16-:

Men stelle dit opstel in geenen gelijken rang met het (wij zouden bijna zeggen talloos) aantal van gehoudene leerredenen op het laatste Hervormingsfeest, wanneer het gevaar kon loopen van te worden over het hoofd gezien, daar, hoe veel goeds men ook in handen kreeg, men toch eindelijk van al dat goede zelfs verzadigd wordt; maar reeds de titel vordert voor deze leerrede uitzondering, hoezeer dezelve geen gewag maakt van de Aanmerkingen, die, alhoewel met eene kleinere letter gedrukt, veel meer ruimte beslaan dan de tekst, en, alle tot den lof onzer Nederlandsche Vaderen gerigt, met groote vlijt bewerkt en verzameld zijn, gelijk men dat van dezen Hoogleeraar verwachten kan, en zekerlijk goed doen aan een vaderlandsch hart; te meer, daar het deel van deze Nederlandsche Vaderen aan het belangrijk werk der Hervorming, ook bij vele Nederlanders, wat al te zeer in het vergeetboek was. Aan het aanwijzen van deze verdiensten en het handhaven van dezen onzen roem is geheel de leerrede, welke Deuter. X:14 en 15 ten tekst heeft, toegewijd. En ten aanzien van de gelukkige verbetering der hooge en lagere scholen, en door de uitvinding der boekdrukkunst, en tot de herstelling der wetenschappen, en ten aanzien van

[p. 521]

een meer helder inzigt van de Evangelieleer en zucht eener kerkverbetering, betoogt de geleerde man, dat de Nederlanders luther en zijne medehervormers lange vooruit waren: zijn betoog is, onzes inziens, voldingend; gelijk ook de meer bijzondere lof van Groningen, in dit opzigt, niet alleen in eenen Groninger Hoogleeraar zeer wel te dragen, maar ook inderdaad regtmatig is; en wij ook geenszins genegen zijn, den grooten Rotterdammer de hem hier toegekende verdiensten in het allerminst te betwisten. Wat dezen erasmus betreft, de Hoogleeraar betoont zich gevoelig over het verschillend oogpunt, waarin wij dien voortreffelijken man beschouwden, bij de beoordeeling van des Professors Beknopte Geschiedenis van de Hervorming enz. (in onze Letteroeff. van het vorig jaar, bl. 629 en volg.) daar wij zijne groote verdiensten meer als ter voorbereiding van het groote werk, waarover het Eeuwfeest was, wilden beschouwd hebben; en het smart ons, dat zijn Hooggel. zich over den toon, waarin die aanmerking gesteld is, beklaagt. Maar liever, dan dat wij die recensie (van eene andere hand) nu zouden ophalen, willen wij het noli me tangere van den Groninger Hoogleeraar ditmaal ontzien, en, ten blijke, hoe gaarne ook wij den verdienstelijken erasmus huldigen, zonder eenige aanmerking het volgende uit deze leerrede afschrijven:

‘Maar, hoe heeft erasmus dat licht verspreid? Heeft hij de oogen geopend van alle Christenen, die om hem heen waren? het hart gevormd van allen, die zich onder zijn bereik bevonden? Neen, dit was niet het oogmerk van God, die hem verwekt had. In erasmus vereenigden zich de echte eigenschappen van eenen Godsdiensthervormer, niet voor al het volk, maar alleen voor de leeraars des volks. Deze moesten door stille overtuiging voor de waarheid eerst gewonnen worden, zoude het licht der waarheid, als eene zon, de stralen op het volk doen vallen, en in gemeenten de erkentenis der waarheid eenen reinen ingang doen vinden. Vandaar, dat erasmus, in het prediken der waarheid,

[p. 522]

nooit de hartstogten trachtte te roeren, maar, met eene zachte bedaardheid van geest, slechts tot de harten sprak van leeraars en geleerden. Bij dezelve wilde hij de vonken van godsdienstgevoel opwekken, bij hen de sluimerende vrijheid tot eigen onderzoek der godsdienstleer in werking brengen, en eene onweêrstaanbare zucht doen geboren worden, om gezamenlijk het volk te verlichten, te verbeteren, te heiligen. Leeraren en geleerden, door vooroordeel verblind, was hij een heelmeester. Hun, die door wanbegrippen verduisterd waren in het verstand, was hij een leidsman van de oorden des lichts. Hun hart, door het bijgeloof vol angst, bragt hij tot rust. Hun geweten, aan de leerbepalingen der kerk met banden geketend eener harde slavernij, wrong zich, door de kracht zijner overreding gesterkt, volkomen los, en in ééns zag het zich hersteld in de vrijheid van denken en spreken.

Erasmus, derhalve, was de voorlichter, niet van het volk, maar van de leeraars des volks. Onmiddellijk had het volk niets, of althans zeer weinig, aan hem te danken. Ook zijne schriften waren vervaardigd, niet in de taal des volks, maar in die der geleerden. Middellijk, daarentegen, was het volk, door de openbare leeraars van den godsdienst, en door andere geleerden, die in de landtaal schreven, alles aan hem verschuldigd. Hij opende den leeraren een helder inzien in het Evangelie, en de leeraars deelden den schat der wijsheid, welken zij er uit ontleenden, mede aan hunne gemeenten.

Zoo, mijne broeders! heeft zich de zaak toegedragen. Zoude er immer eene algemeene hervorming der kerk tot stand komen, dan moest zij dus begonnen worden. Eerst moest er één eenig man opstaan, met bekwaamheden begunstigd, die niemand bezat, om de leeraars te onderwijzen; één eenig man moest er opstaan, van wien zij allen gezamenlijk niet alleen de waarheid leerden, maar van wien zij allen met elkaêr ook de waarheid uit één en hetzelfde standpunt onder het

[p. 523]

oog kregen; een standpunt, waarin dezelve zich het meest beminnelijk deed worden. Eén eenig man moest er opstaan, die hun allen dezelfde lessen gaf, en onder deze wel als eene hoofdles aanprees, dat zij toch vooral zelve de waarheid met het onpartijdigst onderzoek aan alle zijden mogten beschouwen, beproeven, beoordeelen. Dit laatste is het echt kenmerkende van het protestantisme, dat door erasmus het eerst door leer en voorbeeld werd aanbevolen. Zoo hadden dan de hervormers der zestiende eeuw éénen gemeenschappelijken meester; en die was erasmus. Voor hem had de wijze Voorzienigheid de talenten bespaard, welke er vereischt werden in éénen man, die de eerste, die een algemeene hervormer der kerke voor derzelver leeraars zijn moest, opdat deze eenmaal bijzondere hervormers mogten zijn voor het volk.

Dat dan Saksen, en met regt ook, roeme op zijnen luther! Nederland mag op zijnen erasmus eenen roem dragen, die nog grooter, die ongelijk grooter is. Erasmus ging voor; luther volgde,’ enz.

Dit klein geschrift wekt zoodanige herinneringen aan de uitnemende verdiensten van een aantal Nederlanders, vóór en in het bedoelde tijdvak, op, dat wij het voor den Nederlander onmisbaar rekenen; terwijl wij de Geschiedenis der Nederlandsche Hervormde Kerk, door den Schrijver en den Heer dermout, die zeker te dezen aanzien ook nog rijke bijdragen zal leveren, met verlangen te gemoet zien.

Een aantal leerredenen bij het Eeuwfeest hebben zich wederom bij ons opeengehoopt; met een kort verslag van dezelve mogen onze lezers zich te vreden houden, daar ons ruimte ontbreekt, en zulks in het eerstvolgende No. verwachten.