Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1818

Kort Overzigt van den voormaligen Handel der Nederlanders van Azië in Azië; zijnde een Vervolg van Java. Door H.D. Campagne. In 's Gravenhage en Amsterdam, bij de Gebroeders van Cleef. In gr. 8vo. 258 Bl. f 2-4-:

Een werkje van eenen blijkbaar niet onkundigen, met wezenlijke zucht voor het Vaderland bezielden man, die bovenal voor den vrijen handel ijvert. Hij legt, gelijk zoo vele verlichte en onbekrompen denkende Staatshuishoudkundigen en Staatslieden, het stelsel van adam smith, ter vergunning der meestmogelijke vrijheid van koophandel, ten grondstage, wraakt dus alle monopolie hoegenaamd, prijst overal de milde beginselen der Engelschen aan omtrent hunnen eigenen handel, (die echter verbazend afsteken bij de vijandelijke houding, waarin zij zich door verbodswetten, de akte van zeevaart, drukkende belastingen op uit- en invoer, en het bezetten van vaste plaatsen op de gewigtigste handelspunten, ten aanzien van andere Natien stellen) en schrijft aan die beginselen grootendeels den tegenwoordigen bloei des Engelschen handels in de Oost, gelijk aan het monopolie der O.I.C. het verloop en verval van den onzen toe. Vrijmoedig is zijne taal; en men kan uit het gezegde wel zien, dat hij het oud-Hollandsche gevoelen wegens geringe belastingen op, en genoegzaam geen verbod van in- en uitvoer is toegedaan, hetwelk in 1816 bezweken is; iets, waarover de Duitschers zich even zeer beklagen, als wij over het verbodsstelsel der Engelschen. (Zie onder anderen bl. 21 en verv.) Het mercantiele zoo wel als koloniale stelsel wordt nu kortelijk ontwikkeld, en ten aanzien van het eerste aangetoond, dat de handel met eigene voortbrengselen altijd de hechtste grond is

[p. 498]

van nationalen rijkdom; daarop volgt die met de Kolonien, doch alleen met het meerdere (surplus) derzelven: geene gedwongene leveringen, geen alleenhandel; deze knakt slechts het welvaren der Volkplanting nutteloos: men heeft dan het door en door valsche beginsel van weinig en duur, liever dan goedkoop en veel te verkoopen, hetwelk natuurlijk eenige weinigen verrijken en velen verarmen moet, terwijl het laatste stelsel (dat van den vrijen handel) onder velen welvaart en overvloed verspreidt. Ten gevolge dezer grondstellingen, kan de Schrijver ook niet gunstig denken over het monopolie in specerijen, door onze Voorvaderen, en door zoo velen in Europa, als eene der grondzuilen van onzen rijkdom beschouwd. Echter drukt hij zich hierover meer of min twijselachtig uit, (bl. 118) Maar met nadruk schildert hij het deerlijk verval van onzen handel op Perzië, - zoo voordeelig, omdat men er vele kostbaarheden tegen uit Japan gehaalde goederen inruilde; - de nadeelen van het verlies van Cochin op de Malabaarsche kust, en daarmede van den gewigtigen handel in de beste peper, (daar wij thans op die kust niet één kantoor meer hebben.) Suratte is op de geheele westkust van Hindostan nog de éénige haven, die voor ons openstaat. (Doch wij meenen, dat, gelijk Ceilon voor Java, dus ook Bombay voor Suratte een doorn in 't vleesch is, vooral wanneer nu, volgens de laatste berigten, Poenah en het geheele land van den Peischwa zich in Engelsche handen bevindt.) Op Kormandel bezitten wij, volgens den Schrijver, nog Paliacatte, Palicol en Jagernaikpoeram; deze kust is om de O.I. katoenen lijnwaden van belang. In Bengalen hadden wij voorheen de gewigtige stad Patna, met den groei van de beste opium; eene plaats, die, als van geen belang zijnde, in 1790 tegen 500 kisten opium of amfioen 's jaars aan de Engelschen werd afgestaan, die in dezen handel, te voren een monopolie, door hen vrijgegeven, sedert eene goudmijn gevonden hebben. Ook hebben zij onzen handel op Malacca geknakt en schier vernietigd door den aankoop van Poulo-Pinang, of Prins Wales-eiland, liggende in de straat tusschen Sumatra en Malacca, vanwaar een zeer groote handel, vooral op China, gedreven wordt. Malacca is aan ons dus teruggegeven, maar als een uitgedroogd en bijna verstorven ligchaam. Het zal de grootste moeite vereischen, den handel daarheen weder eenigermate op te wakkeren. Een

[p. 499]

woord, der behartiginge waardig, wordt hier gezegd van den naijver tusschen Batavia en Malacca, door de Engelschen niet nagevolgd, daar bij hen Bombay, Madras en Calcutta zonder jaloerschheid te gelijker tijd het hoofd opgestoken hebben.

Zie daar de westersche handel, of die op landen ten westen van Java gelegen. Ongetwijfeld behooren daartoe ook Pedir, Queda, Sumatra en Banca, welke wij niet begrijpen kunnen, dat de Schrijver onder den oosterschen handel begrepen heeft. Daarentegen maakt hij zich met een enkel woord af van den gewigtigen specerijhandel op Amboina, Banda, en van de overige Moluksche eilanden; en, 't geen nog vreemder is, van den handel op Japan, dit weleer zoo gewigtig gedeelte van dien van Indië, zwijgt hij geheelenal. Is dezelve dan misschien geheel te niet? Hebben ons de Engelschen dáár ook, gelijk in de markt op China, verdrongen? Wij herinneren ons echter niet, van eenigen wettigen afstand diens handels, of van een' stap der Japansche Regering te dien aanzien, iets te hebben vernomen. Van veel belang is het tegen Cochin ingeruilde Banca; een eiland, rijk aan tin, hetwelk in den handel op China dient, en zelve (zie bl. 155) de sleutel is van den Chineschen handel. Het is te hopen, dat wij daarvan behoorlijk partij zullen trekken. De Schrijver, hoezeer een vijand van alle monopolie, verdedigt, uit hoofde der bijzondere omstandigheden, het voorregt der vernietigde Nederlandsch Chinesche Maatschappij. Een zeer merkwaardig gezegde van een' er voornaamste Chinesche kooplieden moeten wij hier aanvoeren: ‘Nu Holland weder Holland en vrij is, heb ik geene vreeze: zij zijn te wél bekend, als de eerste aller Natien, en niet in staat, om hunne verbindtenissen te schenden.’ Roemrijke getuigenis! doch in de gevolgen tot hiertoe van weinig vrucht. Men zie het jaar op jaar vervallend en ten ondergang snellend Leiden, welks fabrijken door den Chineschen handel, zoo die slechts iets van den ouden luister had, zouden kunnen opgeholpen worden.

Hoewel de Schrijver reeds een werkje over Java geschreven had, vertoeft hij echter ook hier, langer dan bij eene der reeds genoemde plaatsen, bij die hoofdbezitting der Nederlanders in Indië, welke hij beschouwt: 1.) ten aanzien van Godsdienst en beschaving, 2.) van finantien, handel, Marine en scheepsbouw; en eindelijk werpt hij een' vlugtigen

[p. 500]

blik op onze verlorene bezittingen in de Oost: de Kaap, Ceilon, Cochin en Bernagoor in Bengalen, wier ongemeen gewigt met een woord aangetoond wordt. Ten slotte komen als bijlagen een Extract uit de Capitulatie met Schah abas van Perzië (1675), berekeningen wegens den handel op Suratte, en vrijbrieven van Indijche Vorsten uit de zeventiende eeuw.

Nog eens: dit werkje verdient de aandacht, niet alleen des gewonen Lezers die toch een kort, populair en niet omslagtig voorgedragen denkbeeld dient te hebben van den tegenwoordigen staat onzer Oostersche bezittingen, maar ook die van den handelaar, die niet denken moet, dat hij zijne speculatien nog naar de onde sleur kunne inrigten. Maar de Schrijver had zich toch hier en daar wel wat kunnen bekorten, wat minder in declamatien uitweiden, herhalingen mijden (b.v. bl. 118 en 210, waar het gestelde wegens den specerijhandel tweemaal, bijna met dezelfde woorden, wordt voorgedragen); vooral denke hij aan het spreekwoord: schoenmaker, houd u bij uwe leest! want het zou hem moeijelijk te bewijzen vallen, dat de Christenwereld zich bepaaldelijk en uitsluitend aan de bergleerrede van jezus en de eenvoudige voorschriften zijner Apostelen, vooral van johannes en jacobus, (dus niet of toch minder van petrus en paulus?) moet houden; zie bl. 173. Ook hebben waarlijk niet alle Godsdiensten, zoo als hij volgens payne beweert, ten oogmerk, om de menschen beter te doen worden dan zij natuurlijk zijn. Kent de Schrijver dan geene eerdiensten, die menschenoffers, wellust, zelfs onnatuurlijke misdaden, prediken?

De stijl des werks is zeer wel, en verheft zich hier en daar zelfs hooger, dan in de meeste boeken van dien aard het geval is.