Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1818

Over de Magt der Vorsten op de Kerk in hunne Staten, door M.N. Rioust. Uit het Fransch vertaald. Te 's Gravenhage, bij de Erven J. Allart. 1817. XII en 100 bl. f :-18-:

De Schrijver van dit stuk was weleer Aalmoezenier bij den ongelukkigen Koning van Frankrijk, lodewijk XVI. De aanleiding tot zijn schrijven meldt hij, in zijn Voorberigt, aldus: ‘De meesten der Katholieke Kerken zijn zonder oppersten Herder, (Bisschop.) - De Vorsten van Europa bleven (lang) besluiteloos ten aanzien der middelen, om dezen staat van weduwschap te doen ophouden. - Afgemat, door het bijna onbepaald uitstellen van het verdrag des Duitschen

[p. 494]

Rijks met den Paus, hebben verscheiden Protestantsche Vorsten in Duitschland de verstandige partij gekozen, om de in hunne Staten opengevallene kerkelijke waardigheden te vervullen, en reeds hebben de Keizer van Oostenrijk en de Koning van Napels aan de Bisschoppen hunner Kerken verboden, zich (wat het onderzoek en de inwijding betreft) tot den Paus te vervoegen, die slechts één hunner is. De regten der Vorsten hernemen dus hun gezag: de overdrevene aanmatigingen van de hersenschimmige magt, die sedert eeuwen het geloof aan het rijk der vooroordeelen, en de rede zelve aan de dwingelandij der vrees dienstbaar maakten, zullen dus weder op hare regte waarde worden gesteld. Het zou niet genoegzaam zijn, zich hierin te verheugen; men moet bewijzen, dat, ten aanzien van dit punt van leer, de wenschder welgezinden een algemeen aangenomen wensch is; en dit is het oogmerk van dit geschrift.’

Ziet hier deszelfs inhoud. Inleiding. Over het gedrogtelijke stelsel van eene wereldlijke en geestelijke oppermagt, van elkander onderscheiden. Afdeeling 1. Oorsprong van de magt der Vorsten op de Kerk in hunne Staten. 2. Geweldenarijen der Paussen en hunne willekeur. 3. Gelijkheid van regten en magt der Bisschoppen onderling, zonder onderscheiding of voorrang. 4. Tijdperk van het stelsel van den Pauselijken voorrang; middelen, met standvastigheid gebezigd, om het te vestigen. - Besluit.

De Koninklijke magt is (volgens den Schrijver) van onmiddellijk Goddelijke instelling, en de Hoogepriesterlijke waardigheid was daarmede verbonden. Mozes ontving en oefende beiden; en aaron stond onder zijne bevelen. Dezelfde magt berustte bij saul, david, salomo, uzzia, cyrus en alle de Koningen der oudheid; ook bij die van Rome, en, in later tijd, bij deszelfs Keizers. Jezus leerde, aan hen te geven, wat hun toekwam; zijne Apostelen insgelijks. Konstantijn de groote en zijne opvolgers andhaafden hun regt: de Paussen waren hun onderworpen. Zoo ook aan karel den grooten. Doch, onder zijn' zwakken zoon, lodewijk, verhief zich de Pauselijke heerschzucht, die zich, in de opgevolgde duistere eeuwen, in het meesterschap over hunne meesters vestigde. Hildebrand maakte het Hoofd der R. Kerk onafhankelijk van de burgerlijke magt, trok de aanstelling van alle Bis-

[p. 495]

schoppen alomme aan zich, en onderwierp zich de gansche Geestelijkheid. Sedert kende het willekeurig kerkelijk gezag geene palen. Keizers en Koningen werden, zoo ras zij het den Opperpriester maar niet naar genoegen maakten, met den ban geslagen en diep vernederd. Alwat men slechts bedenken kon, om dit rijk van overheersching duurzaam te maken, werd bij der hand genomen en vastgesteld. Daartoe dienden Bedelmonniken, Inquisitie, Kruistogten, Tienden, schatpenning van Sint Pieter, Hoofdgelden, Vrijstellingen, Aflaten, verborgen werkzaamheden, verbod van Echtscheiding, ongehuwde staat der Priesteren, enz. De Godsdienst werd verzinnelijkt; domheid en dweepzucht werden gekweekt; aan alle vrij onderzoek werd de bodem ingeslagen. Plegtigheden vervingen gebeden, Heiligen en beelden God zelf. Overal werd blinde onderwerping aan den eenigen algemeenen Priesterkoning geleerd, van wien de Koningen slechts Vassalen waren, die hij, als het hem behaagde, van hunne troonen kon schoppen, om er anderen op te zetten: en, waren er, die zich durfden handhaven, tegen de zoodanigen kwam de leer te stade, dat men eenen ketter, evenveel op welke wijze, dooden mag, en daardoor altijd der Kerke eenen dienst bewijst. Wij houden ze niet voor doodslagers, (zeide urbanus II) die met den ban geslagenen om het leven brengen. Die leer werd vooral door de Jezuiten verspreid, en wapende den arm van eenen clement, barriere, chatel, ravaillac, damien, jaurigni, balthazar gerards enz. In Frankrijk vooral heeft die vreesselijke magt der Paussen steeds vele beroerten en menig bloedtooneel verwekt. Zij randde een philips den schoonen en hendrik IV aan; Koningen, die de bewondering en liefde der Volken zijn geweest. De geschillen over de Pragmatique Sanctie veroorzaakten er, eene eeuw lang, eenen worstelstrijd tusschen de Paussen en Koningen, die, onder frans I, met het Concordaat eindigde. Al deze magt der Paussen was geusurpeerd. De Apostelen van jezus christus en de hun opgevolgde Bisschoppen waren allen elkander gelijk, zonder eenige meerderheid des eenen boven den anderen. Dit was overeenkomstig met hunnes Meesters voorschrift en verordeningen. Het gezag, dat zich de Roomsche Bisschop daarna heeft aangematigd, is door de Kerkvergaderingen en Oudvaders wedersproken. Het komt hem volstrektelijk niet toe. En hoe toch heeft hij het

[p. 496]

zich dan verkregen? Dit kan men hier uit de Geschiedenis aangewezen zien. Ons bestek gedoogt niet, ook hierin, gelijk tot dus ver, den gang des Schrijvers te doen opmerken. Genoeg: Romes Bisschop werd, langs allerhande snoode en listige wegen, tegen het Evangelie zoo wel, als tegen het regt, eerste of opper-Bisschop, omdat Rome de eerste stad der wereld was. Maar Rome is Rome niet meer, en het gezag van Romes Bisschop behoort binnen zijne grenzen terug gebragt te worden. Dat voortaan de Vorst benoeme, de Aartsbisschop inwijde, en de Vorst den gewijden in zijn Bisdom stelle. Kant men zich daartegen, en onderwerpt men zich daarna, men vertrouwe die onderwerping niet. Rome onderwierp zich nooit, dan om te verkloeken. Het sliep nimmer. Reikt gij den Paus eene hand, hij slaat ze in boeijen; ontvangt gij hem wél, hij maakt zich meester in uw huis; en zelfs de godvruchtige gift eischt hij vervolgens, als schatting. Bisschoppen zijn geestelijke Stedehouders der Vorsten tot de kerkelijke zaken, zoo als ondergeschikte wereldlijke Overheden het zijn tot de burgerlijke. Aan de Vorsten komt het toe, de kerkelijke wetten te herstellen, de Kerk te beschermen, voor het behoud des geloofs te waken, het kerkbestuur te regelen, enz. - Deze leer van hun onverjaarbaar regt werd door Keizer jozef II hernienwd. De hervorming, welke hij, in overeenkomst daarmede, in zijne Staten invoerde, beangste de kerkvoogden. Pius VI ondersteunde hunne hebzuchtige vorderingen, en verlangde een mondgesprek met den Monarch. Hij kwam te Weenen; maar vertrok weder vandaar, zonder dat in de Keizerlijke verordeningen iets veranderd werd. Hij schreef daarna aan jozef; maar deze bleef onverzettelijk. - Ondertusschen hebben de Vorsten toch niets te bevelen over het geloof zelf en de meening, maar alleen over de kerken en het kerkbestuur. Zoo behoort het ook in Frankrijk te zijn. De burgerlijke en kerkelijke wetboeken behooren overal in overeenstemming gebragt te worden. De tegenwoordige tijd is geschikt, om aan de geschillen tusschen Paus en Vorsten voor altijd een einde te maken, enz.

Ziet daar den voornamen inhoud en het beloop van dit belangrijk geschrift, dat, in den schoonen vorm der Fransche welsprekendheid gegoten, en met al het vuur en de vrijmoedigheid, welke men van eene Protestantsche pen zou heb-

[p. 497]

ben mogen verwachten, geschreven, over het geheel, door bondigheid van redenen en bewijzen, wegsleept. Alleen tegen het betoog in de eerste afdeeling zou vrij wat zijn in te brengen. - Ettelijke aanteekeningen, achteraan gevoegd, dienen tot nadere staving, opheldering enz. - De Vertaler, die ons dit stukje, als eersteling, ter proeve van zijnen letterarbeid in dit vak aanbiedt, mag met de in hetzelve grijs gewordenen wedijveren, en heeft zich meesterlijk gekweten.