Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1818

Nieuwe Bijdrage tot de Geschiedenis der Kruisvaarten, in hare betrekking tot ons Vaderland. Door Mr. P.D.W.V.Z. 's Gravenhage, ter Nederlandsche Drukkerij. 1818. In gr. 8vo. VIII, 296 Bl. f 2-12-:

Bekend is de belangrijke vraag, vóór eenige jaren door het Parijsche Instituut gedaan, naar den invloed der kruistogten op den toestand en het lot van Europa. De beroemde heeren, een Duitscher, droeg het uitgeloofde eeregoud weg; terwijl de schoone verhandeling van onzen geleerden landgenoot, regenbogen, door een ongelukkig toeval, buiten de gelegenheid bleef, om mede naar den prijs te dingen - niet, om gedrukt, gelezen en bewonderd te worden. Sedert scheen het bij alle deskundigen uitgemaakt, daat die wonderlijke togten om een ledig graf te veroveren, hoe rampspoedig in derzelver eerste, onmiddellijke uitwerkselen, nogtans vele, meer verwijderde, gevolgen hadden gehad, van den heilzaamsten aard. Meerdere vrijheid, grootere nijverheid, toenemende beschaving, uitgebreider handel en gemeenschap der volken onderling, werden zoo vele vruchten geacht, op de eene of andere wijze, uit dezen omgewoelden en rijk bezaaiden grond ontsproten.

De schrijver, evenwel, van het stuk voorhanden, denkt niet zoo gunstig over de zaak. Zonder juist op te treden als bestrijder van genoemde of andere bepleiters der zake van Voorzienigheid en Christendom in dezen, wil hij niet slechts in het algemeen ook het zijne van het geval zeggen, maar de bedoelde beschouwing, inzonderheid, meerder en nader toepassen op ons eigen vaderland. Hiertoe onthoudt hij zich van

[p. 350]

het redeneren op onderstellingen, wier waarde hij veeleer bestrijdt; schoon deze strijd, natuurlijk, dergelijke wapenen vereischt, als partij bezigde, en dus wederom op redenering en omhelzing van zekere grondstellingen uitloopt. De geschiedenis, die vooral van donkere en halfwoeste tijdperken, geleidt ons slechts een kort eind wegs; willen wij dieper doordringen, van het hoe en den zamenhang der dingen iets weten, dan moeten wij tot vergelijking, gissing, besplegeling de toevlugt nemen. Het is, intusschen, blijkbaar, dat de bepaling tot één bijzonder land gemakkelijker laat nagaan, wat de bloote ondervinding ten opzigte van gezegden invloed leert. De opzameling van daadzaken, den toestand van dit land, vóór, bij en na de kruistogten, met meer- of mindere duidelijkheid en zekerheid schetsende, is de gebaande weg, die, al geleidt hij dan ook tot geenerlei algemeene besluiten, de zaak voor deze gewesten genoegzaam voldingt.

Ja, wij willen niet ontkennen, dat de aanleg der verhandelinge ons, in zoo verre, behaagde. Gegronde tegenspraak van denkbeelden, die door het gezag en de welsprekendheid hunner voorstanderen misschien, meer dan door eigen waarde en waarheid, algemeenen ingang hebben gevonden; toetsing van stoute bespiegeling, op gronden a priori ruim zoo zeer, als op algemeene aanzigten van gebeurde zaken, derzelver verband en uitkomsten, gevestigd, - ziedaar ondernemingen, welke de zuivere waarheidsliefde altijd toejuicht. Doch, het spijt ons, dat de schrijver, in één opzigt, al te zeer overeenkomstig den regten toestand der zake gesproken, en tevens uit denzelven een al te juist gevolg getrokken heeft. Hij zegt in zijn voorberigt, dat het onderwerp hem niet behaagt, en voegt- er de gegronde vrees bij, dat dit gevoel zich ook aan zijnen lezer zal mededeelen. Wij willen van deze betuiging niets meer zeggen. Maar het is waarheid: 's mans behandeling der zaken, de vorm, de stijl, de woorden zelfs hebben iets onaangenaams. Hij hebbe het al of niet con amore geschreven, ons viel het moeijelijk, het geschrevene met lust uit te lezen.

Wat den algemeenen vorm, de verdeeling betreft, deze is, veelal, zoo vreemd, in een aantal kleine en zeer ongelijkmatige hoofdstukken en hoofdstukjes, versnipperd, dat het bijna schemert voor de oogen. Betreffende den stijl, die is noch regelmatig noch klaar; de taal, in spelling en keus der

[p. 351]

woorden, mede niet zuiver. Het laatste moge nu al eens van minder belang, en, volgens verzoek, wel te vergeven zijn, met het andere is het alzoo geenszins gelegen. Wij betuigen, zijne redenering, misschien enkel daardoor, dikwijls duister zoo wel als onbevallig gevonden te hebben. Daardoor werd dan ook de lust tot inspanning niet opgewakkerd; en alzoo kan het wel zijn, dat de schrijver voor zichzelv' een helderder en gegronder inzigt in de zaken heeft, dan ons heeft kunnen blijken.

De hoofdafdeelingen zijn deze: Inleiding - voorloopige aanmerkingen over de kruisvaarten in het algemeen - kruisvaarten - aanmerkingen omtrent de kruisvaarten - gevolgen, voor Europa in het algemeen - voor Holland in het bijzonder - invloed op 's lands regering - slot - noten.

Ons algemeen besluit, ten opzigte der waarde van dit werk voor de geschiedenis, komt hierop neêr. In zoo verre het den algeheelen invloed der kruistogten op Europa betreft, zou het gegronde of ongegronde van 's mans beweringen veel duidelijker gebleken hebben, indien hij zijn geschrijf meer in den vorm van een tegenschrift had gegoten. Nu dient men de andere werken over het onderwerp wel opzettelijk te vergelijken; en dan nog zullen zij elkander, naar het ons voorkomt, op vele punten geheel niet ontmoeten. Indien 's mans algemeene aanmerkingen, deels voorop gezonden, deels tusschenbeiden herhaald, geheel doorgingen; indien datgene, wat niet onmiddellijk blijkt met eene vroegere gebeurtenis in verband te staan, en daarop al spoedig volgt, in het geheel als geene vrucht van zulk een zaad kon beschouwd worden, dan ware gezegde vergelijking zekerlijk niet noodig. Maar alzoo komt het ons geenszins voor. Integendeel, de zaak van voren beschouwd zijnde, moet men van eene gebeurtenis, als de kruistogten, toenemende ontwikkeling en beschaving, maar niet dan na tijdsverloop, na verwinning der eerste, onmiddellijke nadeelen, verwachten, even als den oogst uit het rottend graan in de omgeploegde aarde. Ondertusschen verdienen de geopperde bedenkingen, ten deele, overwogen te worden. Het is waar, dat woeste onbeschaafdheid, van reizen, oorlogvoeren, ja evenveel hoedanig verkeeren in een vreemd land, schaars die voordeelen oogst, welke men daarvan zou verwachten. En de daadzaken, welke hier, vooral ten opzigte van het vaderland, worden bijge-

[p. 352]

bragt, zijn ongunstig genoeg. Gesteld evenwel ook, dat deze gewesten, op zichzelve beschouwd, enkel schade bij de zaak geleden hadden, zoo hebben zij, echter, daarna in de algemeene beschaving van Europa gedeeld, en onze bijzondere geschiedenis bewijst dus niet genoeg.

Om kort te gaan: wij bedanken den schrijver voor zijne bijdrage; maar wenschen nog al wat meer, om geheel in zijn gevoelen te komen.