Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1818

Tempelgezigt van Jezaia, in vier Leerredenen over Jezaia VI:1-13, door J. Rijsdijk Takens, in leven Predikant in Amsterdam. Te Amsterdam, bij J. ten Brink, Gerritsz. 1817. In gr. 8vo. 125 Bl. f 1-5-:

Het eene geslachte gaat, het andere komt. Zoo is 't gelegen met de menschheid in het algemeen, maar ook met de beoefenaars van kunsten en wetenschappen; en zoo gaat het dan ook nu met de beoefenaars der heerlijke kunst: gewijde welsprekendheid. In dezelve is thans een nieuw geslacht opgetreden; en de staat van godsdienstige behoefte maakte dit ook noodzakelijk. Maar zulke epoques zijn ook die, waarin veel onbescheidenheid en onregtvaardigheid plaats vindt. Van de nieuweren, die het rijk in bezit hebben, ziet menigeen met verachting terug op den aanhanger van ouderen trant; en ook van het publiek heeft deze vaak onregtvaardige grieve te ondergaan. Men weet genoeg, hoe de toonaangevers zijn. Wat hunnen modernen smaak niet streelt, moet achter de bank; en wij zouden schier durven verzekeren, dat menig hunner, den titel van dit boeksken ziende, het reeds met verachting aan eene zijde werpt. Dan, terwijl het waar is, en zoo wezen moet, dat het eene geslachte gaat, het andere komt; zoo verblijden wij ons toch hartelijk, wanneer dat heengaande nog hier en daar, gelijk eene ondergaande zon, zachte, weldadige stralen werpt op het aardrijk, waarvan 't nu afscheid neemt, en het opkomende herinnert, dat deszelfs tijd ook eens naderen zal.

Deze vier Leerredenen, door den nu zaligen takens reeds in 1800 uitgesproken, en nu door zijne Weduwe aan de Gemeenten, die hij bediend heeft, ter

[p. 333]

gedachtenisse aangeboden, beschouwen wij als zulk een weldadig afscheid van een Kanselredenaarsgeslacht, hetwelk heengaat. Over zeodanige stoffe te prediken, reeds dit, immers, is voor het thans stemhebbend publiek naauwelijks meer geoorloofd. Wij bekennen ook, takens heeft zich geene moeite gegeven, zijne preken over dit onderwerp te moderniseren. Zij dragen den ouden stempel. Zoo veel te meer, echter, hebben wij ons over dezelve verblijd. Al gaat de Redenaar bij zijne tekstverklaring meer in bijzonderheden, dan men thans gewoon is: genoeg, de godsdienstige Ieest ook deze leerredenen met een hartelijk genoegen en met stichting; want overal ziet men den netten bewerker, den man van zuiveren, vloeijenden, eenvoudigen stijl, den tekstverklaarder, die tot op den grond van woorden (echter ver van alle noodelooze uitpluizing of tentoonspreiding van geleerdheid) en van zaken gaat, den hartelijken Godsdienstleeraar, en den zelfdenkenden en eerlijk predikenden Schriftuitlegger. Hij dwingt uit geene plaatsen des O.V. de leer der Drieëenheid; maar erkent openhartig, bij de verklaring van dezulke, waar dit te pas komt, dat, wanneer hij elders die leer niet vond, hij haar uit die plaats niet zoude leeren kennen. Bij de verklaring van vs. 9, 10 wordt ten allerbevattelijkste aangewezen, dat 's menschen zedelijke vrijheid bij zulke uitspraken niet lijdt. En wat aangaat de aanhaling dezer plaats door Paulus, Rom. XI:8; zoo merkt takens onbewimpeld aan, ‘dat meermalen zaken van vroegeren tijd door de Schrijvers van het N.T. op hunnen tijd toegepast worden, zonder dat die echter daarvan regtstreeksche voorspellingen in zich behelzen, of zonder dat de Schrijvers des N.T. er zulke voorspellingen van maken.’ Hoe kan men het liberaler begeeren? En deze liberaliteit heerscht in allen opzigte doorgaans in deze preken, zoo wel in verklaring als in toepassing.

In de eerste, over de 4 eerste vss. des hoofdstuks, wil de Leeraar een waar en levendig denkbeeld van het-

[p. 334]

geen Jezaia zag en hoorde trachten voor te stellen, over den aard en de bedoeling van hetzelve het een en ander aanmerken, en met eenige toepasselijke leeringen besluiten. In twee, der eigenlijke Leerrede voorafgaande, aanmerkingen, wordt de lezer verplaatst in den geest des tijds, des lands en des volks, waarin en waaronder Jezaia dit gezigt ontving. Ingevolge hiervan wordt ook alles zeer liberaal verklaard, en als doel van dit gezigt wordt opgegeven: ‘de oproeping van Jezaia om tot het volk van zijnen tijd te spreken, aan hetzelve zijne (deszelfs) verharde verblinding open te leggen, en hetzelve met regtvaardige oordeelen deswege te bedreigen.’ Voorts stelt de Eerw. takens, dat Jezaia hier den Zoon Gods gezien hebbe, hetwelk den Christen in den eerbied voor Hem, als den waren, oneindigen God, moet versterken. De te geestelijke uitleggingen noemt hij, met bescheidenheid: ‘te willekeurig, en strijdig tegen het eenvoudig oogmerk.’ De toepassing wijst aan: Gods nederbuigende goedheid, en de verpligting voor zondaren, Hem met eerbied te aanschouwen, en op de vervulling der aarde met Gods heerlijkheid, als den sterksten spoorslag tot het verheffen van de Goddelijke heiligheid en dienenswaardigheid, gedurig acht te geven.

De tweede Leerrede loopt over vs. 5, 6 en 7. De ontroering van Jezaia, en wat aan hem in deze omstandigheden van Godswege gebeurde, wordt beschouwd, en vervolgens toegepast. Alle grond tot verkeerde bedenking wordt weder uit den weg geruimd, en geraden, niet te vergeten, dat Jezaia in eene geestverrukking zich bevond. Het doel van het hier gemelde is de inwijding van Jezaia tot zijne hooge bediening. De toepassing bevat vele leeringen, die wel met den tekst, maar juist niet onderling in eenheid staan. Eene derzelven spreekt tegen de slaafsche vrees voor Gods heerlijkheid. Eene andere raadt tot eene opregte belijdenis van onreinheid voor den Heer, die zich met erkentenis van dezelve moet paren, en begint dus: ‘Zoo deed

[p. 335]

Jezaia; hij zocht geene verschooning voor dezelve; hij verschool zich niet onder den dekmantel van eigen onvermogen of iets dergelijks.’

De derde Leerrede, over vs. 8, 9 en 10, behelst verklaring van de dadelijke oproeping van den Profeet, terstond door hem geëerbiedigd, en van den last en de ontdekking, hem toegevoegd. De verklaring wordt wederom door toepassing gevolgd. Ook hier worden alle te stoffelijke denkbeelden te keer gegaan, en vinden wij eene waarschuwende schets van eene, zedelijk zich verhardende, natie, terwijl tervens het Godsbestuur geregtvaardigd wordt.

De laatste Leerrede, over vs. 11, 12 en 13, verklaart eerst den tekst, tracht vervolgens de bedoeling der Goddelijke voorzeggingen vast te stellen en uit de uitkomst derzelven vervulling aan te toonen, toont voorts het verband van het hier aangekondigde Godsplan met het te voren aan Jezaia ontdekte en in last gegevene aan, en wordt besloten met toepasselijke bedenkingen.

Schoon dus deze Leerredenen van ouderen datum en stempel zijn, willen wij ze evenwel onder de degelijke en uitmuntende gerekend hebben, en twijfelen geenszins aan den bijval van een echt godsdienstig en bijbellievend publiek. De Weduwe van den zaligen Kerkleeraar en de Uitgever hebben dank voor de uitgave!