Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1818

Proeve eener geneeskundige Plaatsbeschrijving (Topographie) der Stad Amsterdam, door C^s. J^s. Nieuwenhuys, Med. & Chir. Doctor, enz. IIde Deel. Te Amsterdam, bij J. van der Hey. 1817. In gr. 8vo. X, 284 en 56 Bl. Met drie uitslaande Tafels. f 4-18-:

Dit tweede deel van een zeer belangrijk werk bevat de zesde en zevende afdeeling van hetzelve. In de eerste dier afdeelingen spreekt nieuwenhuys over de ziekten der Amsterdammeren, en over de middelen om dezelve voor ziekten te bewaren; in de tweede handelt hij over de behandeling der stervenden, en over het begraven.

De zesde afdeeling is verdeeld in drie hoofdstukken. In het eerste wordt over de ziekten in 't algemeen gesproken. Daarin wordt aangetoond, dat Amsterdam niet meer, noch hardnekkiger ziekten heeft, dan andere

[p. 288]

groote plaatsen; dat de herfst de meeste zieken oplevert, de winter, naar evenredigheid, de meeste dooden. De verschillende gesteldheid der jaargetijden had hier echter invloed op. Regenachtige en natte jaargetijden vond nieuwenhuys minder nadeelig, dan groote hette; schrijvende dit toe aan de meerdere vochtigheid, welke door de warmte uit de veengronden optrekt. Rec. meent echter te hebben waargenomen, dat op een' droogen zandgrond hetzelfde plaats heeft. Daar kan evenwel die oorzaak niet gelden. Zoude ook de meerdere overeenkomst van vochtig en veranderlijk weêr met ons luchtgestel, en daardoor ook met het gestel der inwoneren, hier in aanmerking moeten genomen worden?

Alvorens tot de beschouwing der in Amsterdam voorkomende ziekten over te gaan, leert ons de Schrijver de bronnen kennen, waaruit hij geput heeft. Deze zijn voornamelijk de op het Raadhuis gehoudene aanteekeningen, welker onvolledigheid en onnaauwkeurigheid hem echter dikwijls in verlegenheid liet, en al de oordeelkunde vorderde, waarmede de schrandere Schrijver er gebruik van gemaakt heeft.

Wat nu de manier betreft, waarop nieuwenhuys dit gedeelte zijner taak behandelt, hij geeft van elke der heerschende ziekten, naar eene door hem gevormde en uit veertigjarige aanteekeningen opgemaakte lijst, de jaarlijksche sterfte op; vergelijkende dezelve met die op andere groote plaatsen, vooral Weenen. Hierbij vermeldt hij tevens, welk saizoen voor zoodanige ziekte het ongunstigste is; of de sterfte sedert eenige jaren is vermeerderd of verminderd, en waaraan dan die vermeerdering of vermindering is toe te schrijven. Eindelijk voegt hij hier nog een kort beoordeelend verslag van de meest gewone behandeling der Amsterdamsche Geneesheeren bij. Wij willen uit dit lezenswaardig berigt eenige trekken, welke bijzonder onze aandacht vestigden, mededeelen.

1^o. De koortsen zijn in de laatste tien jaren te Am-

[p. 289]

sterdam verminderd; ware zenuwkoortsen zijn er zeldzaam. Daarentegen sterven er meer aan die ziekten te Amsterdam, dan te Weenen. Schoone, warme voor- en najaren brengen tusschenpoozende koortsen voort, welke schielijk door de kina moeten bedwongen worden, en wel door kina in poeder. De Schrijver zegt hier niet, of hij ook gebruik maakt van de kina kort vóór den aanval gegeven, of van dezelve met braakwijnsteen of met magnesia. - 2^o. Beroerte is te Amsterdam zeldzamer, dan te Weenen. Wij zouden wel willen vragen, of zulks ook aan het sterk eten der Weeners is toe te schrijven? Wij zijn overtuigd, dat sterke opvulling der maag en ingewanden, bij menschen van een' gevorderden leeftijd, al ligt dit toeval veroorzaakt. - 3^o. Tering, en wel bepaald longtering, is te Amsterdam veelvuldiger, dan men, uit hoofde der luchtsgesteldheid, denken zou. Nieuwenhuys schrijft zulks aan toevallige oorzaken toe, b.v. het uitschreeuwen der koopwaren langs de straten. - 4^o. Daarentegen zijn longontstekingen en zijdewee zeer zeldzaam. - 5^o. Buikloop neemt sedert eenige jaren zeer toe, hetwelk nieuwenhuys aan het slechte voedsel en de algemeene ellende toeschrijft, waardoor Amsterdam eenige jaren geteisterd is. In hardnekkigen buikloop gebruikte nieuwenhuys, met vrucht, phosphorzuur met opium. Wij hebben in een' verouderden buikloop veel nut gezien van aeetum aromaticum met opium. - 6^o. Zeer belangrijk is het uitvoerig artikel over den blaassteen, waarin wij een omstandig verhaal vinden van de keuren, enz. de operatie van den steen betreffende, welke te Amsterdam aan een bijzonder toezigt is onderworpen. Wij kunnen niet ontveinzen, dat wij dit eenigzins vreemd vinden, vooral het verzoeken om de vrijheid tot de kunstbewerking bij request. Voorts vermindert de steen; maar het graveel vermeerdert: een bewijs, dat de oorzaken van dit ongemak blijven voortduren, en niet, zoo als velen beweren, minder werken, sedert het minder bier drinken. Alleenlijk schijnt de meer pisdrijvende

[p. 290]

thee de aangroeljing van graveel tot steen te verhinderen, zoo als de Schrijver te regt aanmerkt. - 7^o. Breedvoerig en bijzonder belangrijk is de Schrijver in het aantoonen van het nut der koepokinenting, en van derzelver voorspoedigen voortgang. Hij bewijst haren gunstigen invloed op de sterfte, alsmede, dat mazelen en roodvonk, sedert dezelve, niet zijn toegenomen. Hij raadt echter ook de grootste voorzigtigheid en naauwkeurigheid bij de inenting aan, opdat er geen valsche pokken komen.

In het derde hoofdstuk dezer afdeeling spreekt de Schrijver over de regelen ter bewaring der gezondheid. Zijn raad wijkt weinig af van den door hufeland gegevenen; welken voortreffelijken Schrijver hij hier dan ook veel schijnt gebruikt te hebben. - Van het nut der baden sprekende, zegt de Schrijver een woord van de ongegrondheid eener aanmerkinge in de beoordeeling des eersten deels, waarbij wij de mindere noodzakelijkheid der baden, als een volksgebruik, in ons land, beweerden. Wij zijn van dit gevoelen nog niet terug gekomen. In een wisselvallig klimaat kan zulk eene opwekking der huid niet weldadig zijn. De bevorderde uitwaseming wordt er te ligt gestremd. Geen volk, in zoodanig klimaat levende, gevoelt de behoefte, zich te baden; het is dan ook nergens, in zulke streken, een volksgebruik.

In de zevende afdeeling, waarmede dit deel besloten wordt, spreekt nieuwenhuys over de behandeling der stervenden, en over het begraven. Ten aanzien van de eersten, wraakt hij de ondoelmatige geestelijke bediening derzelven zoo zeer, als hij de verstandig aangewende prijst en hoogschat. - Wat het begraven betreft, toont hij voornamelijk het nadeelige van het te vroeg begraven en van het begraven in de kerken aan.

Wanneer wij, bl. 48, lezen van waterstoflucht in den dampkring van Amsterdam, zal dit waarschijnlijk van zwavel-waterstoflucht moeten verstaan worden; de zuivere weten wij niet, dat in den dampkring aanwezig is.

[p. 291]

Wij zien het derde deel van dit belangrijk werk met verlangen te gemoet.