Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1818

[p. 265]

Julius en Gustaaf, of de edele Vlugtelingen; een oorspronkelijk Hollandsch Verhaal, ten vervolge op Lodewijk Herder, of de Gevaren eener al te groote Gevoeligheid. Door A.J. Donker, M. Mz. II Deelen. Te Zutphen, bij H.C.A. Thieme. In gr. 8vo. 542 Bl. f 4-6-:

Ook op zichzelve en zonder de kennis met Lodewijk Herder, aan wiens geschiedenis echter en betrekkingen de herinnering hier gedurig en van zelve wordt opgewekt, is dit verhaal verstaanbaar en onderhoudend, en het overtreft, dunkt ons, dien vroegeren roman van dezen Hollandschen schrijver. Het tooneel der geschiedenis is wederom Sommelsdijk, en alles Hollandsch en huisselijk; het is trouwens de geschiedenis der nu gehuwde vroegere vrienden, of liever van hunne kinderen. Julius is een zoon van Ds. Klarenbeek en Masje, en Gustaaf de eenige zoon van Herder en zijne Betsy. Zeer loopen deze kinderen en jongelingen en eindelijk gelukkig gehuwde mannen uiteen, maar zij wedijveren in deugd en edelmoedigheid, en werden al vroeg en bleven aanhoudend de warmste vrienden. Beiden op hetzelfde (engelachtige, dit spreekt van zelve!) meisje verliefd, deed dit Julius de beenen opnemen, opdat zijn vriend het meisje krijgen mogt; maar Gustaaf, niet lui, zet hem na, hoewel hij het gekkelijk genoeg aanlegt om zijn verblijf uit te vorschen. Julius is op alles gevat en knap bij de hand; gelijk vooral ook blijkt, daar de beide vrienden hunnen vriend en leermeester zijne reeds lang verlorene geliefde terugbrengen. Dit laatste was gelukkig, daar juist door haar, en door haar alleen, de eindelijke toestemming des hoogstaanzienlijken grootvaders tot het huwelijk van het straks gezegd engeltje met een' der jongelingen te dwingen was. En even gelukkig had Gustaaf eene zeer beminnelijke zuster, die aan Julius zijne opoffering voor den broeder vergoeden kon, en dit ook gaarne wilde. Zoodat zich geheel het belangrijk geval eindelijk bij uitnemendheid schikt.

Daar is ééne grondstof; maar zij vertoont zich in verschillende vormen. Daar is één licht; maar het breekt in onderscheidene kleuren. Daar is ééne deugd; maar zij kleedt zich in verschillende gestalten. Onder welke gestalte is de zuiverste?

[p. 266]

Dit is het motto; maar de beantwoording der moeijelijke vraag blijft wel onbeslist aan het einde. Het bedenken van dit vraagstuk is echter heilzaam, en juist die verschillende vormen, kleuren en gestalten veraangenamen het gezellige leven; men merke op, waardere de grondstof, het licht, de deugd, en dwinge zich maar in geene ons onnatuurlijke vreemde gestalten in. - De roman is goed geschreven, onderhoudend, gedurig leerzaam, en geeft ook den opvoeder, den oordeelkundigen namelijk, en die niet blindelings alles opvolgt, zeer nuttige wenken; gelijk het ook aan voor de zamenleving bruikbare wenken van menschenkennis niet ontbreekt. Bijzonder bevalt ons Evers, de gouverneur der jonge lieden, of liever de huisvriend en vertrouwde hunner ouderen. Maar als een hors d'oeuvre beschouwen wij hier de zijdelingsche teregtwijzing der gewone meening over het Pelagianismus, en deszelfs min of meer onbewimpelde verdediging; en vooral heeft ons de invoering van den zoo hoogst regtzinnig Gereformeerd geachten en bij uitstek onwetenden lompen predikant in eene der Overijsselsche steden, van der hak, mishaagd; en zulks in eenen tijd, waarin zoodanige van der hak's (indien er nog hier of daar een schuilen mogt) bij dat aanzienlijk kerkgenootschap aller uitvaagsel zijn, waarin voor zoodanig examen, als Evers ondergaan moest, geene vrees is, even weinig als daarvoor, dat men den Latijnschen schooljongen tot het prediken dwingt; gelijk ook zeker geen der Haarlemsche predikanten, ouden of nieuwen, het in 't hoofd zou krijgen, eenen gedropenen proponent, die het vroeger blikslagers ambacht wederom had opgevat, het eerlijk brood te betwisten, en ook wel geen blikslager aldaar eenen bekwamen knecht, (al ware hij dan ook zoo wat Pelagiaansch, en daarom van zijnen vader verstooten) op domine's zeggen, dat hij de zonde tegen den heiligen Geest begaan had, zoo maar dadelijk zou wegzenden; terwijl wij ook meenen, dat wel geen verstandig en echt-Remonstrantsch heer het onmogelijk zal houden, in eene of andere aanzienlijke stad onzes vaderlands (waar enkel Gereformeerde predikanten zijn) de kerk te bezoeken. Maar de zaak daargelaten, alsmede het belagchelijke van het in 't wilde rondslaan met de bullepees, zonder op te merken, dat er niemand meer is, dien men treffen kan, en het onmenschkundige en onbroederlijke van de oude veede - (niet te vergoe-

[p. 267]

lijken door voorbeelden van eene andere soort van predikanten, die dan toch wel niet meer zuiver in de leer, of algemeen zoo geacht zijn, voor het minst een weinig tot het Pelagianismus neigen) waartoe dienen zoodanige aanstootelijkheden thans? en waar voegen zij minder, dan in eenen roman? Of is het misschien den vervaardiger van deze soort van geschriften onaangenaam, dat de Gereformeerde geestelijkheid hier te lande thans niet meer, zoo als wel voorheen, het lezen van goede romans zoo zeer ontraadt en voor gevaarlijk houdt? - Nitimur in vetitum. Maar neen! wij houden den schrijver van dit werk onvatbaar voor eene zoo verachtelijke speculatie.