Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1818

[p. 238]

De Hervorming der XVIde Eeuw, beschouwd in eene Godsdienstige Redevoering, op het derde Eeuwfeest; ter gedachtenis aan dezelve; naar aanleiding van Hand. II:42^a. gehouden den 2den van Slagtmaand 1817. Benevens een Aanhangsel daarop betrekkelijk, door J.W.C. Tenckinck, Predikant te Zaandam. Te Amsterdam, bij W. van Vliet. 1818. In gr. 8vo. X en 140 Bl. f 1-10-:

De Eerw. tenckinck heeft gemeend, aan de dringende verzoeken der genen, die eenig belang in deze zijne, door hen gehoorde, leerrede toonden te stellen, door derzelver uitgave te moeten voldoen, vooral nadat zijne Excellentie, Jonkheer repelaar van driel, toen nog Commissaris-generaal, provisioneel belast met de zaken der Hervormde Kerk, aan zijn Eerw. had toegestaan, dezelve aan hem op te dragen. Als zoodanig moge dan ook deze rede aan het publiek, en inzonderheid aan de gemeente van Zaandam, welkom zijn; schoon zij zich niet kan meten met de meesterstukken, welke wij, betrekkelijk den feestdag der hervorming, reeds ontvangen hebben. Zij is een vrij geregeld stuk, doch verbazend gerekt, in zuivere taal, maar niets minder dan ineengedrongen stijl, vervat, en kan op verhevenheid of sieraden geene aanspraak maken. De voorafspraak meldt, welk groot feest dat der hervorming zij, ‘waarin grooten en geringen, rijken en armen, vrijen en dienstbaren, mannen en vrouwen, ouders en kinderen, maar ook koningen en vorsten, en de aanzienlijksten des lands, met de geringsten des volks, deel nemen.’ De rede zelve is gewijd ‘aan het nadenken over het groote werk der hervorming.’ Na eene korte uitweiding over den tekst, draagt de Redenaar, in vier bladzijden, voor, waarover hij al zou moeten spreken, en in wat orde, zoo hij eene korte schets van de geheele kerkelijke geschiedenis wilde of moest geven;

[p. 239]

doch merkt vervolgens aan, dat hij zich maar bij één tijdperk te bepalen heeft. Maar bij welk een? Dit verklaart hij, in drie zijdjes, en gaat dan voort, om over hetzelve te spreken. In negen zijdjes handelt hij nu eerst over de verbastering der kerk, en dan, in zevenenveertig, over hare hervorming, en hetgeen dezelve voorbereidde; waarna, in twaalf zijdjes, het geheel met leerzame gevolgen besloten wordt. Wij moeten echter niet verzuimen te zeggen, dat onder de opgegeven bladzijden ook ettelijke, min of meer gewigtige, aanmerkingen staan, welke plaats wegnemen; doch, in weerwil daarvan, is toch deze rede bijster lang. Achter dezelve komt nu het Aanhangsel, hetwelk enkel bestaat in breedere aanteekeningen, die onder de bladzijden geene plaats konden vinden, en tot staving, opheldering en uitbreiding van het in de rede gezegde dienen. Ook dezen zijn van zeer onderscheiden belang. De gewigtigsten behelzen stalen van de voormalige bijgeloovigheid en onkunde in de R.C. kerk, - de buitensporige aanmatigingen en slechtheden der Paussen, - de schandelijkheid der aflaten en derzelver prijs, - de woede der Inquisitie, enz.; voorts nadere berigten wegens de Getuigen der waarheid, vooral wikleff, - luther's ijver en aangeplakte stellingen, - de hervorming van Zwitserland, - de verdiensten van calvijn, - de vervolgingen in ons Vaderland, - den lof van Prins willem I, - de verdediging en den lof der hervormers, waarbij een uittreksel uit den allerkeurigsten brief van den regt Christelijk gematigden corranus (bellerive), in de dagen der hervorming Gereformeerd Predikant te Antwerpen, - en eindelijk wegens de hervorming in Noordholland, en inzonderheid aan de Zaan, waarbij vooral gedacht wordt aan bartel jacobs, eersten hervormden Leeraar van Zaandam, met wiens fraaije, door veelwaard gegraveerde, afbeelding deze leerrede pronkt. Zie hier, ten slotte, het bijschrift van den Eerw. tenckinck daarop, waaruit men, ook in dit vak, 's mans talent kan beoordeelen:

[p. 240]

 

Zie bartel jacobs beeld, een Leeraar van Gods kerk;

 

Die, in de zestiende eeuw reeds, moedig 's Heeren werk

 

Door leer en leven wrocht, het bijgeloof verwon,

 

En 't geestlijk dwanggezag niet langer dulden kon.

 

Hij trad met koenheid op als Leeraar van Zaandam,

 

Waardoor 't hervormingswerk ook daar zijn' aanvang nam.

 

Hij voerde zijn gemeente op de Evangelie-baan,

 

En werd ten zegen dus voor velen aan de Zaan. (!)