Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1818

Reis van Berlijn naar Parijs, in het jaar 1812, door Pruissen, Saksen, Oostenrijk, Beijeren, Wurtemberg en de Rijnlanden; door Dr. C. Muller. Naar het Hoogduitsch, door A. Bruggemans. In twee Deelen. Iste Deel. Te Dordrecht, bij A. Blussé en Zoon. In gr. 8vo. 304 Bl. f 2-8-:

Deze Reis is van eenen, zoo 't schijnt, zeer aesthetischen tevens en ontvlambaren Schrijver, die het schoon in Idealen, maar vooral niet minder in de Natuur bemint, en die door ieder mooi meisje, gelijk door iedere fraaije schilderij, wordt aangetrokken. Nu, dit gebeurt er wel meer, vooral het eerste! En hoezeer wij, volgens het bekende spreek-

[p. 166]

woord, dat uit den overvloed des harten de mond spreekt, wel begrijpen kunnen, dat onze Dr. muller zijnen lezeren gaarne iets van zijne gewaarwordingen wil mededeelen, zoo had hij die echter hier en daar wel een weinig kunnen bekorten. Evenwel, voor sommige kunstbeschrijvingen, vooral te Dresden, zijn wij hem dank schuldig.

De tijd, waarin de Heer muller reisde, is reeds verre van ons, door den vloed der gebeurtenissen, die Europa sedert hersmolten hebben: het is 1812, op het oogenblik dat napoleon, ten top van magt gerezen, naar zijn leger in Rusland trok, en te Dresden door den Keizer van Oostenrijk, den Koning van Pruissen, en eene menigte kleinere Vorsten, bezocht en gevierd werd. Welk eene menigte van gewaarwordingen wekt dit niet op in onzen geest! De Reiziger, nogtans, ging niet om napoleon, van wien hij zelfs - indien anders de Russisch-Duitsche Oorlog geenen invloed op zijn handschrift gehad hebbe - op eenen toon spreekt, die zijn gezond en helder verstand, zijne inzigten van waarachtige staatkunde, en tevens zijn hart, eer aandoet, (bl. 52-54.) Doch over 't algemeen moet de man de gelukkige gaaf gehad hebben, of nog hebben, zich door staatkundige gebeurtenissen niet uit zijne goede luim te laten brengen: hij spreekt er althans ten uiterste zelden van.

Daarentegen komt er reeds dadelijk bij het begin van den reistogt een meisje, zekere bertha, op het tooneel, waarmede elke prozaïsche burgerziel zweren zon, dat de man verloofd, althans ver in de vrijaadje gevorderd was. - Maar ja wel! dan kent men zulke aesthetische Heeren niet. Bertha bekomt nog wel een half dozijn plaatsvervangsters in het hart - of in de verbeelding - van Dr. muller. Eenen eigenlijken Roman, echter, krijgen wij niet te lezen; schoon wij dien nog boven de kleine, onbeduidende reisanecdoten, verhalen van goede of slechte logementen, enz. zouden verkiezen, waarmede de Schrijver waarlijk te dikwijls ons geduld misbruikt, vooral te Leipzig.

Potsdam, de eerste plaats van belang, waar hij aankwam, vertoont in deszelfs prachtige, door frederik gebouwde, paleizen niets dan behoefte en ellende. (Het is dus het Pruissische Versailles.) Over Leipzig zullen wij niets zeggen: vooreerst zijn 's Reizigers berigten over die stad niet zeer belangrijk, en ten andere zullen de gebeurtenissen van 1813 in

[p. 167]

dezelve wel verandering gebragt hebben. Te Halle woonde hij de gouden ontgroenpartij van Prof. schütz (de 50 jarige viering van deszelfs komst als groen op de Hoogeschool) bij, waarbij het voor zulke geleerde Heeren waarachtig ruw genoeg toeging, en die zekerlijk op de leest der partijen van dien aard in ons Vaderland geschoeid was. (De Vertaler noemt een' groen een Vos, en den vijftigjarigen groen zelfs den Jubelvos!!)

Te Dresden komt onze Schrijver geheelenal in verrukking, en de berigten wegens die stad zijn zekerlijk belangrijk; het is slechts jammer, dat wij niet weten, in hoe verre de verwoestingen in 1813, die ook Dresden zoo bijzonder getroffen hebben, hier al dat heerlijke in de Natuur hebben vernield. De kunstgalerij wordt uitvoerig, met gevoel en smaak, beschreven. Dat gevoel gaat zelfs wel eens over tot die, thans in Duitschland aan de orde van den dag zijnde, hooge taal der verrukking, welke wij - ten onregte misschien - gelooven, dat meer een gewrocht der Mode, dan eene uitboezeming van het hart is. Voor 't overige is zekerlijk de kunstverzameling te Dresden thans de tweede in Europa, na die te Rome (toen nog na die te Parijs): de Madonna van raphaël, de Nacht, de St. George en de Magdalena van correggio, zijn eenige der voornaamste stukken. Zeer onregtvaardig is nogtans de Heer muller omtrent de Nederlandsche School, van wier voortbrengfelen, te Dresden aanwezig, hij genoegzaam niets zegt. Natuurlijk! de Duitschers zoeken thans niet dan Idealen: de Natuur, het voorwerp onzer beoefening, is hun te alledaagsch en prozaïsch. - Het is een geluk voor de kunst, dat de verzameling, zoo wel van schilderijen als oudheden, als door een wonder, de wapenen der Bondgenooten en de roofzucht der Franschen ontsnapt is, en dat de Godin der Kunsten zich verwaardigd heeft, den grooten Kapitein der Roovers met een oogenblik van edelmoedigheid zelfs tegen denon te wapenen! Het gestolene zou wel weder te regt gekomen zijn; maar het heenen wederreizen is toch lastig, en alles behalve voordeelig voor die meesterstukken. De heerlijke Natuur bij Dresden, de voortreffelijke gewrochten der bouwkunde - zoo als de Vrouwen en Roomsche kerken, het Japansche paleis en de brug over de Elve, in 1813 wel ten deele afgebroken, doch sedert, naar wij vernemen, weder hersteld - maken Dres-

[p. 168]

den gewis tot eenen waardigen zetel ook der beeldende kunsten, en het kleinste Koningrijk in Europa is tegenwoordig het grootste ten aanzien der kunst.

Aandoenlijk en hartverheffend is de schildering der aankomst van Koning frederik willem te Dresden, die, schoon geheel van magt beroofd op dat tijdstip, bij de goede Saksers een veel beter onthaal genoot dan de toen alvermogende napoleon. Zou dit te Dresden nu nog het geval zijn?

Van Dresden ging de reis over Töplitz (waar, in spijt van het korte verblijf, een nieuw liefje zich opdeed) naar Praag, waar een aardig Jodinnetje hem ten derden male boeide. Zeer onderhoudend is de beschrijving dezer groote stad. Vandaar haastte zich de Reiziger naar Weenen, welks merkwaardigheden zeer aangenaam beschreven worden. De prachtige Bibliotheek, de zeldzaamheden aldaar, de gedenkstukken, tooneelen, wandelingen, inrigtingen ten algemeenen nutte enz., alles wordt ons, in minder hoogdravende bewoordingen dan zulks te Dresden geschied was, doch waarlijk niet minder bekoorlijk, voor oogen gesteld. Te Schönbrunn en elders geeft de Schrijver eenen billijken lof aan den waarlijk edelen, hartelijk welmeenenden Keizer josephus II, die hem niet minder dan het voorwerp zijner bewondering eere aandoet. Ja, het is zoo! men hoort bijna niet meer, of slechts ter loops, van dezen uitmuntenden Vorst gewagen, die het goede zoo hartelijk, zoo vurig beminde en najaagde; die in de keuze der middelen dwalen kon, maar toch (zie bl. 300) in eene tienjarige regering meer voor zijn volk heeft gedaan, dan alle Oostenrijksche Regenten vóór hem; den burgerlievenden, verlichten, verdraagzamen Monarch, wien Oostenrijk nog voor de afschudding der boeijen van Rome, en toenadering tot zuiverder beginselen van Christelijke vrijheid, mag danken; die de menschheld door de stichting van welingerigte hospitalen en geneeskundige scholen aan zich verpligtte, en enkel door dweepers en belanghebbenden in verouderde misbruiken gevloekt werd. Voor zijne staatkundige misslagen heeft de edele man waarlijk zwaar genoeg geboet!

De Vertaling is zoo tamelijk, en geheel niet vrij van grove Germanismen. Zoo lezen wij (behalve van Jubelvossen) ook van schendt (schindet) voor vilt, van hatelijkheid (hässlichkeit) voor leelijkheid, van neptunis (meer dan eens) voor neptunus, van oud-frankisch (altfränkisch) voor

[p. 169]

ouderwetsch, van Mähren voor Moravië, van de Schweitz voor Zwitserland, van het Sanctuarii voor Sanctuarium of heiligdom. Andere fouten zijn waarschijnlijk aan den Schrijver te wijten, zoo als de lof der gezuiverde staatkunde van lucius verus, - den losbandigen ambtgenoot van m. antoninus, - de vermelding der Mulde voor de Moldau, eene Rivier bij Praag, terwijl de Mulde in Saksen vloeit - van het vierde boek van livius, in plaats van het vierendertigste - en van het jaar 527 na de stichting van Rome, als zijnde 86 jaren vóór christus geboorte, die toch in 753 na de bouwing van Rome geboren is, (bl. 261.) Culen voor Culm (op bl. 121) zal wel eene drukfout zijn.

In het volgende Deel toeft den Schrijver nog een rijke oogst van kunstgewrochten te Munchen, waar thans ook de kostbare Dusseldorper galerij berust.