Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1818

Beschouwende Vergelijking tusschen de Watermolens met hellende en met staande schepraders, zoo als dezelve in deze landen gebruikt worden tot het drooghouden en droogmaken van polders, waarin deze twee werktuigen getoetst worden aan de wezenlijke vereischten, waaraan alle water-werktuigen behooren te voldoen. Tweede Druk, vermeerderd met verscheidene belangrijke Stukken en Bijlagen. Met Platen. In 's Gravenhage, bij J. Allart. 1816. In gr. 8vo. XX, 143 Bl. f 3-:-:

Dit werk, hoe belangrijk ook in zichzelve, en hoe

[p. 107]

keurig uitgevoerd, inzonderheid voor de daarbij gevoegde figuren, is, gelijk vele werken, die over Mathematische en Hydraulische onderwerpen loopen, van dien aard, dat het moeijelijk valt, daarvan eene eigenlijke en beredeneerde beoordeeling te geven, en dat een Recensent zich bijna moet vergenoegen, met den algemeenen inhoud aan den lezer bekend te maken.

Men weet in het algemeen, dat de Heeren Gebroeders f.f. en a.j. eckhardt reeds vijfenveertig jaren geleden voorgesteld hebben, de watermolens met een hellend in plaats van met een staand scheprad te voorzien, en dat zij toen reeds aan dezen hunnen molen verscheidene voordeelen toeschreven; dat in den tijd die zaak is onderzocht; dat dezelve molens inderdaad zijn vervaardigd; dat er op hooge order verscheidene proeven zijn genomen, rapporten ingeleverd, welke alle ten voordeele dier uitvinding waren strekkende: zoodat de staten van Holland aan de geestrijke en kundige uitvinders octrooi verleend, en tevens dezelven met een geschenk van twintigduizend gulden hebben vereerd. De werken der Heeren aeneae en douwes, toen ten tijde uitgekomen, konden allen, die belang in deze werktuigen stelden, genoegzaam overtuigen, welke derzelver voordeelen zijn. Een ander, minder bekend werkje, doch dat wij om die reden oordeelen thans te moeten aanhalen, bevattede ook proeven (wel is waar in het klein genomen) en redeneringen over de hellende schepraden; te weten de Dissertatio philosophica inauguralis, sistens varias observations hydraulicas, door wijlen den Heer nicolaas calkoen, onder geleide van zijnen beroemden leermeester, den Hoogleeraar hahn, opgesteld, en in 1773 te Utrecht gedrukt. Verscheidene molens met hellende schepraden zijn in dien tijd gesticht. De Heeren eckhardt, zich weinige jaren daarna naar Engeland begeven hebbende, zijn onvermoeid bezig geweest in het volmaken van die werktuigen, hebben ook aldaar hellende schepraden vervaardigd, en, naar de getuigenissen onder de bijlagen

[p. 108]

te vinden, met goeden uitslag. De Heer f.f. eckhardt, de overgeblevene der beide broeders, sedert eenige jaren weder in het vaderland teruggekeerd, zet zijne uitvinding voort; en er worden wederom molens naar die uitvinding, en volgens de laatste daaraan toegebragte verbeteringen, gesticht. Tien Declaratoiren of berigten, van de meest bevoegde regters in dezen, zijn, ter staving van de voortreffelijkheid, die de Schrijver aan zijne molens toekent, achter het werk gevoegd.

In het werk zelve, na eene korte beschrijving der beide schepraden, het staande en het hellende, vergelijkt de Schrijver dezelven, en toetst ze aan deze vijf vereischten:

1^o. Dat het water opgenomen moet worden van de juiste diepte; d.i. op zoodanige wijze, dat er zoo weinig verval of verhang, als immer mogelijk zij, ontsta in het water, dat geligt moet worden: opdat de werktuigen in hunne grootste vermogens, wanneer zij op het snelste bewegen, den noodigen toevoer van water bekomen, en zich zoo spoedig mogelijk laden

2^o. Dat het werktuig zich in zulk eene hoeveelheid met water belade, als welke hetzelve door eene zekere kracht gedreven, in staat is op te brengen.

3^o. Dat het water opgevoerd worde op de eenvoudigste wijze, met de minste schokking; dat hetzelve den minsten tegenstand biede aan het werktuig, en daaraan de minste wrijving in zichzelve veroorzake.

4^o. Dat het werktuig zich van het opgenomen water ontlaste in den kortsten tijd, of zoo spoedig als hetzelve wordt opgenomen, alsmede zoo nabij op de bepaalde hoogte, of zoodanig, dat hetzelve niet over het buitenwater gestort, maar alleen tot die hoogte geligt worde, dat het binnenwater in het buitenwater kunnen dringen of inschuiven, enz.

5^o. Dat de zamenstelling van het werktuig zoodanig zij, dat hetzelve zijne werking het langst, of met de minste slijtaadje, kunne uithouden, en dus de toestel,

[p. 109]

en het onderhoud van hetzelve, de minste kosten vereische.

Deze artikelen worden alle duidelijk en eenvoudig behandeld; gelijk mede, in het aanhangsel, de vergelijking der beide mo ens, wanneer zij zeer diep in hun achterwater staan.

Dit werk, voorafgegaan door eene voorrede, welke blijken draagt van door eenen zeer kundigen uitgever geschreven te zijn, is eene schoone bijdrage tot de beste boeken over water werktuigen, en verdient allen beoefenaren van dit zoo belangrijk vak aanbevolen te worden.