Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1818

Verhandeling over de bevrijding der stad Alkmdar van het beleg der Spanjaarden, op den 8ⁿ October 1573, uitgesproken in het Departement der Maatschappij Tot Nut van het Algemeen, te Alkmaar, op den 8ⁿ October 1817, door Jonkheer Mr. J.C. Baron du Tour, Lid van de Ridderschap en van de Staten van de Provincie Holland. Te Alkmaar, bij J.A. van Harencarspel en H. Coster. 1817. In gr. 8vo. 44 Bl. f :-6-:

Recensent verblijdt zich altijd, wanneer een van 's land. Aanzienlijken, door het uitgeven van deze of gene lettervrucht, de lijst vergroot van die mannen, wier loffelijke arbeid ten bewijze strekt, dat, ook in ons vaderland, de beoesening der wetenschappen zich niet uitsluitend bepaalt tot de mindere rangen der ingezetenen, of tot hen, die geletterden van professie zijn. Inzonderheid strekt het hem tot genoegen, van tijd tot tijd te ontwaren, dat mannen, tot 's lands of stedelijk bestuur geroepen, en, in deze hunne betrekking, door den gereederen toegang, welken zij tot de staats- of plaatselijke registers en archiven hebben, best in de gelegenheid om de geschiedenis des vaderlands op te Belderen en te verrijken, zich daarop meer en meer toeleggen, en naar den roem der van wijns, meermans, van spaans, van hasselts, de langes van wijngaarde enz.

[p. 77]

dingen. Met vreugde las hij dus den boven uitgeschreven titel. Hij juichte terstond het doel van den Hoog Edel Geboren Schrijver van dit stukje toe, om den altijd gedenkwaardigen achtsten October, als verjaardag van Alkmaars bevrijding van het Spaansch beleg, in 1573, plegtig te vieren, dewijl hij tot die genen behoort, wien het in geheugen houden van dergelijke dagen belangrijk dunkt; en hij verwachtte nu, dat ook hier het een en ander zou voorkomen, wat, wegens Alkmaars beleg, of hetgeen daarmede in verband stond, niet zoo algemeen bekend is. Hierin echter zag hij zich, bij lecture, te leur gesteld; en welligt is er ook niets voorhanden, waardoor aan gemelde zijne verwachting voldaan kon worden. In dat geval is aan den H.E. Geb. Schrijver niets te verwijten. Maar nu dacht hij toch. dat de verhandeling, of liever redevoering, (want als zoodanig is zij ingerigt) in hare soort uitstekend zijn zou. Doch, ook in dit opzigt, moet hij, tot zijn leedwezen, zeggen, zich weinig voldaan te hebben gevonden. - Ziet hier, Lezers, het beloop van het stukje.

Na eene inleiding, tot betoog van het pligtmatige van soortgelijke gedenkdagen te vieren, geeft de Schrijver, hetgeen hij voorheeft te doen, dus op: te onderzoeken, I. het gedrag van philips II, na de aanvaarding van de regering over deze landen, en de gevolgen van dien; II. of het gedrag van velen, en ook van Alkmaar, ten opzigte van Spanje, gewettigd was; en III. het gedrag van Alkmaar in dezen, en het daarop gevolgde, te beschouwen. Hier ziet elk, dat het 3de hoofddeel vóór het 2de had moeten gaan; want nu wordt Alkmaars gedrag reeds verdedigd, eer nog uit elkander gezet is, hoedanig het geweest zij. - Doch beschouwen wij het geheel.

Onder het eerste hoofdpunt wordt gezegd, dat karel V. in zijn bestuur over de Nederlanden, zachte maatregelen gebruikte, philips daarentegen harde en gestrenge, en vervolgens een kort verhaal gedaan van het gebeurde sedert des laatsten komst tot de regering tot op het overgaan van Haarlem in 1573. Of nu dit een onderzoek naar philips gedrag mag heeten, beslisse de oordeelkundige lezer. Het verhaal is niet vrij van verwarring. Daarop volgt, onder het tweede hoofddeel, een tweeledig onderzoek, a. of Alkmaars afval van Spanje gewettigd was, hetwelk beantwoord wordt

[p. 78]

met ja, omdat, schoon philips de heerschappij over deze landen wettig verkregen had, hij de voorwaarden, waarop zij hem was opgedragen, niet nakwam; zoodat niet alleen de oudsten en aanzienlijksten des volks, maar ook deszelfs hesse, en met één woord het gansche volk, klaagden en morden over den ijzeren schepter, enzoov.; b. welk Spanjes gedrag was, ten opzigte der steden, plaatsen en inwoners, die weder onder zijne heerschappij geraakten. Hier wordt aangemerkt, dat, dewijl Spanje geen woord hield in het nakomen der verdragen, met de genen, die zich onderwierpen, gemaakt, en dus op hetzelve geen staat te maken was, de Alkmaarders te regt alle verdrag met hetzelve weigerden, waarvan het gevolg was, dat zij zich vrij vochten, en nu op hunne nakomelingen de verpligting rust, om hunne zegepraal te vieren. En dit geschiedt dan, in het derde deel der redevoering, met het verhaal van het gebeurde na Haarlems overgang en van Alkmaars beleg, hetwelk uit voorhanden zijnde stukken getrokken, en inzonderheid in boomkamp's of eikelenberg's Alkmaar breedvoeriger en vollediger te lezen is. Op het einde der rede wordt de Spreker verrast door een onverwacht gezigt. Eene siere Amazone verschijnt (zekerlijk onder het opstellen der rede, en niet bij haar uitspreken; want de Redenaar verhaalt het) en zegt hem: ‘Uw gestamel is niet berekend, om het leed en den veegen toestand van Alkmaar en zijne bewoners naar eisch af te schilderen. Hoor, hetgeen ik aan één uwer achtingwaardigste en oudste Regenten, lucas dijl, daarvan mededeelde, en hetgeen hij in dichtmaat overbragt:’ en nu reciteert zij een vers van den ‘Alkmaarschen Bard’ van achtenveertig regels, en verdwijnt; en de Redenaar sluit zijne aanspraak. Het vers is vloeijend, en, schoon het geene aanspraak heeft op hooge dichterlijke waarde, toch geene gemeene rijmelarij. Op stijl en taal der redevoering zou nog al iets zijn aan te merken. De eerste verheft zich somtijds vrij hoog, zoo als, bij voorbeeld, op bladz. 6, 7, waar wij van Alkmaarsche vrouwen lezen, ‘die Pek, kokende Olij, kokend Lood aanvoeren, en de bestormers, onder het ijselijkst geschreeuw, met duizenden van Pekkransen, op hunne naar Bloed en Roof smachtende troniën, neerbliksemen.’