Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1818

De ware Vrienden van Vaderland en Oranje, door P. van Hoogstraten. In 's Gravenhage, bij de Erve J. Thierrij en C. Mensing en Zoon, en bij J. Detune. 1817. In gr. 8vo. XII, 70 Bl. f :-8-: (Voor den Armen.)

Wij hebben zeldzaam een boekje gevonden, waarin men meer waar voor zijn geld krijgt, dan in dit. De hatelijkheid, die er in heerscht, doet niet mede; want hoe zou een waar Vriend van Vaderland en Oranje zoo hatelijk kunnen zijn, als de Heer p. van hoogstraten zich hier vertoont? Neen, hij heeft zeker dit boeksken gesteld na eenen slapeloozen nacht of bij eenige verstopping - die kunnen eenen mensch danig uit zijn humeur brengen. De Heer van hoogstraten heeft bij het stellen plan gehad om veelzijdig nuttig te zijn, en bij ongeluk is hij een beetje pikant geworden, zoo omtrent als ferdinand en izabella tegen de Joden. - Wij zijn overtuigd, dat ieder zijne zwakke oogenblikken heeft, zelfs een Recensent; en daarom willen wij des Heeren van hoogstraten's kwaad humeur bij 't schrijven van dit boekje zoo hoog niet opnemen, ook wat hij daarin uitstoot aanmerken gelijk een bijzonder artikel in een Dictionnaire Encyclopedique, hetwelk den Schrijver - die straks weer geheel koelzinnig, b.v. ad vocem knollen, van

[p. 43]

knollen voor citroenen verkoopen, of ad vocem ambt, van den invloed, welken een voordeelig ambt op de denkwijs hebben kan, zal praten - slechts een weinig warm gemaakt heeft, echter uit louter liefde voor de waarheid. Wij gaan dit als nevenzaak voorbij, en komen tot de vele hoofdzaken in dit boeksken, die eigenlijk in een register hadden moeten aangewezen worden, omdat zij, gelijk in een Dictionnaire, vele zijn en niet bij elkander behooren.

Uit de belangrijke voorrede leeren wij, bl. IV, dat, wanneer er van Recensenten gesproken wordt, daarmede alleen de Letteroefenaars bedoeld worden, en, of één het niet af konde, deze Recensenten ziet hij reeds vooruit tegen zich in 't harnas, vooreerst omdat hij hunne spelling niet volgt, en anderdeels omdat hij met hen in denkwijs omtrent het politieke verschilt.

Hier volgt nu eene keurige, doorgeleerde en wijsgeerige verhandeling over de spelling, die, eene met klein schrift gedrukte noot medegerekend, groote vier bladzijden beslaat. Bl. VIII krijgen de recensiën, vooral die der Letteroefenaars, eene zakelijke beurt; en wordt derzelver hatelijkheid in 't beoordeelen van werken, met al de liefde, die in dezen waren Vriend van Vaderland en Oranje woont, aangewezen. Op 't eind echter vindt hij, dat zij zich in dezen toch een weinigje beteren, doordien zij somtijds eens - ‘op hunnen tabberd gehad hebben,’ wil hij zeggen. Nu, dat is immers braaf, wanneer iemand zich laat verbeteren; wie weet, wat de liefderijke teregtwijzing van den Heer van hoogstraten uitwerkt! Maar ten aanzien van 't staatkundige - vaart hij bl. IX in substantie voort - zijn zij nog even onbetamelijk en hatelijk, zoo ras zich iemand niet naar hunne denkwijs hierin wil schikken. Een treffend voorbeeld wordt hiervan bijgebragt, namelijk die recensie, (was dan dat eene recensie?) welke in hun Tijdschrift van 1816, No. 12, bl. 548, is geplaatst. En hier leeren wij dan, dat, in de laagste uitdrukkingen eenen Tiran en diens Stadhouder vleijen, ‘zich naar de zaken schikken’ en ‘dezelve voor lief nemen’ heet; dat dit een jong mensch, die door de wereld zoekt te komen, wel doen mag; dat die Heer, waarvan daar gesproken wordt, niets anders gedaan heeft, dan de gewone weidsche uitdrukkingen bezigen. Ons is echter niet bekend, dat er zoodanig een sormulier, ook slechts door gewoon gebruik, ingevoerd

[p. 44]

was. (Wij ontvangen dus hier gewigtige taal- en zedekundige lessen.) Eindelijk vindt de Heer van hoogstraten, dat die Heer wel niet zoude aangevallen zijn, zoo hij niet van het inhalen van het Trojaansche paard gesproken had, hetwelk de Letteroefenaars nu vermoeden laten mede te hebben ingehaald.

Al verder zegt de Schrijver, dat zijn werk, ook wat het staatkundige betreft, hun niet zal smaken; maar hij zal hen niet antwoorden. (Wij weten niet, of het onzen geëerbiedigden Koning, wanneer Deze den tijd had, zoo als een particulier man, eens nu en dan zulke dingen door te zien, ook wel erg smaken zoude; want Hoogstdeszelfs handelwijze is waarlijk niet in den geest der Hoogstratensche vaderlandsliefde.) Echter is het den Schrijver toch der moeite waardig, nog eens een driekwart pagina op de beoordeelaars te schelden, en de onbestaanbaarheid hunner politieke gevoelens door te halen. Ja, daar schijnt zelfs zoo iets van een dreigementje voor de toekomst onder te loopen: maar, of de aanvaller dan niet het woord alleen zal behouden? Men moet immers altijd hooren, wie het zegt.

Zoo is dan de voorrede van dit boekje verreweg het gewigtigste. Het werk zelve begint met aanwijzing der verdiensten van het Huis van Oranje, ten aanzien van ons Vaderland. Vervolgens worden alle oude koeijen getrouw uit de sloot gehaald. De taalkundige verdiensten van dit werkje zijn door hetzelve van den aanvang tot het einde verspreid. Zoo worden wij ingelicht aangaande de woorden Patriot, Ultrarevolutionnair, Partij - en leeren, dat de zoogenaamde patriotsche geene partij, maar eene factie of cabaal moest heeten, en bl. 60, in eene noot, aangaande de spelling rekest, in plaats van rekwest.

Bl. 24. worden alle voorstanders der revolutie over éénen kam geschoren. Niemand mag zeggen gedwaald te hebben; want jonge menschen, b.v. beneden de 25 jaar, dwalen en worden verleid. (Ei, Heer van hoogstraten! gij, als boven de 25, zijt dus ook boven de dwaling verheven? Gij hebt het ver gebragt!) Op die zelfde bladzijde krijgen wij verder eene wijsgeerige en taalkundige inlichting aangaande de woorden vergeten en vergeven. Wij worden onderwezen, dat deze woorden, zoo bij elkander gesteld, een spreekwoord uitmaken, 't welk nooit letterlijk moet worden opgevat; want

[p. 45]

dat vergeven heet: niet straffen (Ei, Heer van hoogstraten! heet het waarlijk niet meer? dan zijt gij niet zeer Bijbelkundig.), en dat dit wel in onze magt staat, maar het vergeten niet. Maar, Heer van hoogstraten, nu hebt gij het Publiek toch voor wat heel dom aangezien; want, dat geen mensch beletten kan, dat hem niet nu en dan iets weder in 't geheugen terugkeere, weet waarschijnlijk een ieder: maar, stelt gij u daarentegen het vergeten, in dien zin, waarin 't genomen wordt, wanneer het bij vergeven staat, namelijk het zonder haat of wrok gedenken aan eene zaak, als onmogelijk voor, dan zijn wij blijde, dat wij u beschouwen, als dit boekje schrijvende na eenen slapeloozen nacht of bij eenige verstopping; want wat zouden wij anders van uw Christendom moeten denken? - Voorts hoopt de Schrijver, dat dit vergeten nimmer het voorkomen van beloonen moge verkrijgen, omdat de gevolgen daarvan op nieuw rampzalig voor Vaderland en Oranje zouden kunnen worden. Daar heerscht over 't algemeen (wij moeten het toch zeggen) in dit geschrijf een wraakzuchtige geest, die waarlijk niet te wenschen ware dat algemeen wierd. Napoleon zoude, toen hij, na zijne terugkeering van Elba, door zijne zendelingen, tweedragt en burgerkrijg, ook in ons Vaderland, zocht te stoken, zulke ware Vrienden van Vaderland en Oranje, als de Schrijver schijnt te zijn, beter hebben kunnen gebruiken, dan onze geëerbiedigde Koning, die eendragt en liesde onder zijne onderdanen begeert.

Worden, eindelijk, politieke geschriften, na de gezegende omwenteling uitgekomen, gerecenseerd, en uit alles, wat ooit anders gedacht hebbenden dan de Schrijver gezegd hebben, vlijtig vergif gezogen, het lust ons niet, dezen leelijken arbeid verder voet voor voet te volgen. Alleen merken wij nog aan, dat wij, ten betooge van 's Schrijvers onbaatzuchtigheid, eene korte schets van zijnen levensloop ontvangen, waaruit zijne opofferingen voor Vaderland en Oranje klaar te zien zijn. En, zoude hij ook aan zichzelven in 't geheel niet gedacht hebben, toen hij bl. 33. zeide, dat de ware Vrienden van Vaderland en Oranje verlangen, dat men hun gedrag nimmer vergete!

Dan, wij willen ons bij ons eerste voornemen houden, en van den Heer p. van hoogstraten het beste denken, schoon wij toch verpligt waren den inhoud van zijn boekje

[p. 46]

op te geven. Wij blijven hem voorts dank schuldig voor de belangrijke onderwijzingen, die hij ons mededeelt, en daarvoor, dat hij het Publiek in zich eenen zoo verdienstelijken man eens van nabij heeft doen kennen.