Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1817

[p. 234]

Een min kostbaar behoedmiddel tegen het onweder ter beproeving voorgesteld.

De uitwerkselen van den bliksem zijn dikwijls droevig, en doorgaans zeer kostbaar, uit hoofde dat de brand, daardoor veroorzaakt, meestal ontstaat in hooge gebouwen, die door de gewone bluschmiddelen bezwaarlijk te bereiken zijn. Zagen wij eene berekening der schaden, van jaar tot jaar door het onweer, alleen binnen de grenzen van ons vaderland, veroorzaakt, velen, daaraan twijsele ik geen oogenblik, zouden daarover verbaasd staan.

Verdient het ook geene opmerking, dat de onweders in den winter thans veel algemeener zijn, dan in vroegere jaren? Misschien is er onder de natuurkundigen in ons vaderland niet één, die de oorzaak van dat verschijnsel weet aan te wijzen; maar, dat het intusschen zoo is, leert helaas! de ondervinding zoo duidelijk, dat niet ligt iemand zich zoude durven onderwinden, dit in twijfel te trekken.

De onsterselijke franklin heeft ons wel een voldoend beveiligingsmiddel in zijne afleiders nagelaten. Maar het vooroordeel, en de kostbaarheid van dat middel, houdt velen terug, om daar gebruik van te maken. Daar intusschen het vooroordeel op den duur niet bestand is, om het tegen de nacht en dag schijnende zon der ontdekte waarheid, bij een verlicht volk, uit te houden, zoo blijft de kostbaarheid, als het sterkste beletsel, alleen over.

Deze bedenking heeft mij aangespoord, om uit te zien, of er niet een minder kostbaar middel konde verzonnen worden, 't welk echter berekend en geschikt is, om dezelfde goede uitwerkselen voort te brengen als de afleiders. - Zulk een middel, nu, meene ik gevonden te hebben, en deele het gevondene door deze letteren aan het publiek mede, opdat het door deskundigen nader moge kunnen beproefd en beoordeeld worden.

't Geen ik dan hieromtrent heb voor te dragen, is gegrond op eene onbetwistbare ontdekking in de leer der electriciteit, daarin bestaande, dat alle ligchamen op onzen aardbol, van wat naam of natuur ook, zonder de minste uitzondering, met betrekking tot de electrieke vloeistof, óf geleiders zijn óf nietgeleiders, dat is conductors of zelfelectriek.

[p. 235]

De hoedanigheid, nu, der geleiders bestaat hierin, dat de electrieke vloeistof, waartoe ook de bliksem behoort, er door of langs loopt. Hiertoe behooren alle metalen, de mensch en alle dierlijke ligchamen, en inzonderheid ook het water. Deze alle, en vele andere ligchamen meer, zijn geleiders. Alleen is het onderscheid hierin gelegen, dat het electrieke vuur langs den eenen geleider liever schijnt te loopen, dan langs den anderen.

De hoedanigheid, daarentegen, van nietgeleiders bestaat daarin, dat de electrieke vloeistof weigert, daardoor of daar langs te loopen, en dat zij, tot zulke ligchamen genaderd zijnde, daarvan een' afkeer schijnt te hebben en terugge deinst. Behalve meer andere ligchamen, die men door het nemen van proeven duidelijk heeft leeren kennen, behooren hiertoe ook glas, lak en pek.

Deze laatste eigenschap, nu, der electrieke vloeistof heeft de gedachte van een minder kostbaar behoedmiddel tegen de uitwerkselen van den bliksem, met betrekking tot hooge gebouwen, in mij doen geboren worden.

Eerst dacht ik, dat het genoegzaam zoude zijn, indien men de metalen spil, waarop de windwijzer staat, liet uitloopen in een cubus of taarling van glas. Daardoor immers zoude de bliksemstraal, al ware dezelve reeds op de metalen spil gevallen, door zijn' afkeer van glas, terstond verschrikken (indien ik mij zoo moge uitdrukken) en weder terug wijken.

Maar vervolgens viel mij bij, ten einde het inslaan des bliksems geheel te voorkomen, of het niet beter ware, windwijzers te maken, te eenemale bestaande uit dik gegoten glas.

En eindelijk, omdat men de broosheid van het glas hiertegen zoude kunnen inbrengen, kwam de gedachte in mij op, of het, ter bereiking van hetzelfde doel, niet genoegzaam zoude zijn, vooreerst, met betrekking tot torens, om alleen de windwijzers met een dik verlaksel te beleggen, en ten andere, met betrekking tot windmolens, om de vlakten van de uiteinden der roeden zwaar met pek te bestrijken: in welk geval echter ('t geen ligt is op te merken) de molenaars de gewoonte moesten aannemen, om, bij het doen stilstaan van den molen, de wieken niet in een Andreas-kruis (×) te plaatsen, maar regthoekig (+) op elkander.

Ziet daar hetgeen mij is bijgevallen. Ik wage het, om de

[p. 236]

zen inval of ontdekking, door middel van dit Tijdschrift, onder het oog te brengen van deskundigen. Zijn dezen van gevoelen, dat mijne meening van genoegzamen grond ontbloot is, dan zal het mij aangenaam zijn, op mijne letteren een wederleggend antwoord te mogen aantreffen in dit zelfde Maandwerk.

De proef zoude in 't klein kunnen genomen worden, en, bijaldien Directeuren van het Museum van wijlen den Heer teyler van der hulst de vriendelijkheid wilden hebben, om daartoe hunne electriseer-machine, de grootste, die mijns wetens ergens bestaat, aan te bieden, dan zoude dezelfde proef ook meer in 't groot kunnen genomen worden.

Misschien zal er eene algemeene bedenking tegen dit voorstel worden te berde gebragt, hierin bestaande, dat het voorgestelde behoedmiddel mogelijk goed zoude kunnen zijn, als het altijd droog weder was; maar dat het geenszins goed zoude bevonden worden, (doordien het water een geleider is) als het regent, 't welk intusschen meestal bij onweders plaats heeft.

De kracht dezer tegenwerping gevoele ik duidelijk; maar tevens komt het mij niet onwaarschijnlijk voor, dat de afkeer der electrieke vloeistof van het lak grooter is, dan derzelver neiging om langs het water te loopen. En, dit zoo zijnde, ('t welk insgelijks door proeven, binnenskamers, ligt te onderzoeken ware) zoude door den regen de goede uitwerking van verlakte windwijzers geenszins verijdeld worden.

Behalve de gemelde, is er nog eene andere bedenking, die tegen het voorgestelde kan geopperd worden. Men zal, namelijk, kunnen zeggen, dat door dit middel de met electrieke vloeistof bezwangerde donderwolk niet ontladen wordt, gelijk door middel van een' afleider geschiedt, maar dat zij dezelve behoudt, en dat derhalve, indien ook al door het voorgestelde middel het inslaan des bliksems in een' toren verhinderd wierde, daarentegen andere en lager staande gebouwen in de stad te meer gevaar zouden loopen van door het bliksemvuur getroffen te worden.

Hoe zeer deze tegenwerping mij nog gewigtiger toeschijnt dan de voorgaande, verbeelde ik mij echter, dat daarop met grond kan geantwoord worden, dat, bijaldien alle torens en hooge gebouwen eener stad, en tevens alle molens, die doorgaans, in ons land, op de vesten staan en de steden omrin-

[p. 237]

gen, van zulke nietgeleiders of anticonductors voorzien waren, dat dan de donderwolk niet zoude nederdalen, maar dat zij in de hoogte zoude gehouden worden, en alzoo over of langs de stad henen drijven, en zich ergens buiten dezelve op boomen, water of andere onschadelijke voorwerpen ontlasten.

Ik herinnere mij, in priestley's Geschiedenis der Electriciteit (D. II. bl. 72) eene waarneming gelezen te hebben van iemand, die, op eene hoogte zich bevindende, vandaar eene donderbui zag drijven over een dennenbosch. Hij bemerkte, dat de bui bestond uit eene reeks of aaneenschakeling van wolken of wolkjes, en dat de laagste wolkjes, boven het mastbosch gekomen, eerst werden aangetrokken naar de laagte, maar vervolgens schielijk weder naar de hoogte opklommen, en zich daar met de groote wolk vereenigden, die vervolgens over het bosch henen dreef, zonder hetzelve eenig nadeel toe te brengen. - Deze waarneming heldert volledig mijne meening op. Hieruit, immers, ziet men, wat er gebeuren zoude, wanneer een onweder genaderd was tot eene stad, welker molens op de vesten, en welker torens en hooge gebouwen binnen de vesten, behoorlijk voorzien waren van nietgeleiders of anticonductors.

Oordeelt men intusschen, dat de laatste tegenwerping, ondanks deze oplossing, nog krachts genoeg behoudt, om het voorgestelde behoedmiddel af te raden, zoo blijft echter deszelfs nuttigheid met betrekking tot schepen en alleenstaande molens geheel onwederlegd nog over.

In allen gevalle heb ik mij verpligt geoordeeld, om eene ontdekking, die mij nuttig toescheen, niet onder eene koornmaat te verbergen, maar te laten schijnen voor allen, die in den huize zijn, opdat zij allen er over kunnen oordeelen.

Anonymus.