Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1817

Iets over den steendruk, of lithographie.

Bij alle de voordeelen der Boekdruk- en Graveerkunst, om, door middel van dezelve, alles, wat der menschheid oorbaar en der maatschappije nuttig was, voor te stellen, na te bootsen, en tot tijdgenoot en nakomelingschap over te brengen, bleef er echter in beide kunsten, hier en daar, nog iets te wenschen over. Bij voorbeeld, om handschriften en origineele teekeningen te kunnen vermenigvuldigen; om Sinésche, Sanscritsche en andere talen te kunnen drukken, welker letters of karakters te talrijk, en dus moeijelijk en niet dan met vele kosten te verkrijgen zijn; om boek- en plaatdruk gelijkelijk te vereeuwigen, enz. De uitvinding van den Steendruk heeft grootendeels deze wenschen bevredigd, en wel op zulk eene voldoende wijze, dat wij het belangrijk genoeg achten, dezelve hier mede te deelen.

Deze, met regt geprezene, uitvinding geschiedde in het laatst der vorige of het begin dezer Eeuwe te Munchen, door aloys sennevelder. Hij had op-

[p. t.o. 162]

Steendrukplaat
Imprimerie Lithographique
Polyautography.
Steindruck. Staindŭrk.

[p. 163]

gemerkt, dat, wanneer men met eene vetachtige inkt op kalkaardige steenen strepen maakte, dezelve, door middel eener sterke wrijving, eenen afdruk gaven; en tevens, dat deze soort van steen ook vatbaar was voor inzuiging van water. Op deze twee waarnemingen was het geheele stelsel zijner uitvindinge gegrond. Hij wist het voordeel te waarderen, hetwelk men uit de ontdekking van een verschijnsel kon trekken, dat zoo gemakkelijk te verklaren, en echter vóór hem nog niet opgemerkt was. Hij deelde zijne uitvinding aan den Heer a. andré, te Offenbach, mede, door wiens medewerking dezelve reeds spoedig tot eene zekere volkomenheid voor sommige vakken der kunst geraakte, inzonderheid in het muzijkdrukken; hebbende deze daartoe eene drukkerij opgerigt, die ongetwijfeld nu reeds meer heeft opgeleverd, dan eenig tot dusverre bestaand Etablissement van muzijk op tinnen platen.

De Heer andré verspreidde deze kunst naar Frankrijk en Engeland. Te Londen, alwaar zij onder den naam van Polyautographie bekend werd, is zij zeer gevorderd. In Parijs heeft zij de oplettendheid van de Fransche Akademie der schoone Kunsten zoodanig tot zich getrokken, dat eene Kommissie uit dezelve benoemd werd, om deze uitvinding nader te onderzoeken, en een Rapport daarover in te leveren. Deze Kommissie heeft zich bijzonder met de Steendrukkerij van den Heer engelman, te Parijs, bezig gehouden, en haar berigt van dezelve is zeer gunstig.

Daar ons vaderland niet alleen de moeder en voedster van vele kunsten en wetenschappen is, maar ook in vele derzelven de eerste uitvinders heeft overtroffen, zoo was het ons bijzonder aangenaam te vernemen, dat deze nieuwe uitvinding bij ons niet onbekend is gebleven; maar dat er ook in Amsterdam eene zoodanige Steendrukkerij bestaat; van de Heeren e. beijer en a. vinkeles, welke niet alleen aanmerkelijke verbeteringen, maar ook nieuwe uitvindingen in dit vak

[p. 164]

gedaan, en deze kunst daardoor tot eene meerdere volkomenheid gebragt hebben.

De eenvoudige bewerking van den Steendruk is deze:

Nadat de steenen genoegzaam glad geslepen zijn, (en wel meer- of minder, naar mate men óf met de pen óf met zwart krijt er op wil teekenen) teekent men op dezelven met eene scheikunstige inkt of met een krijt, die voornamelijk uit oliën en vetdeelen bestaan; dan worden de steenen met een verdund salpeterzuur overgoten, om het inzuigen des waters te bevorderen; en vervolgens met gom overdekt, om dezelven voor bederf te bewaren. Om nu eenen afdruk van deze steenplaat te maken, wascht men eerst de gom daarvan af, bevochtigt dezelve dan, en zwart ze in door middel van eene met leder bekleede tampon; bevestigt de plaat dan in eene holle tafel, waarover eene ijzeren rol gaat, welke door wrijving den afdruk geeft.

Deze zeer eenvoudige bewerking levert groote gerijven voor de kunst op, om namelijk teekeningen van zwart en rood krijt na te bootsen, om oorspronkelijke stukken op eene misleidende wijze af te drukken, om teekeningen met de pen en in de gewasschen manier te vermenigvuldigen, en eindelijk om muzijk te drukken.

De Kommissie der Fransche Akademie van schoone Kunsten merkte in de bewerking van den Heer engelman nog twee groote zwarigheden op; te weten, dat het teekenkrijt, hoewel het zich liet aanscherpen, echter te veel aan warmte of vochtigheid onderhevig was, en dat er zeer vele oefening vereischt werd, om met zijne inkt te teekenen. Deze twee zwarigheden zijn door de vinding van onze voornoemde Amsterdamsche kunstenaars verholpen, daar zij een teekenkrijt hebben uitgevonden, dat even goed teekent, zich laat aanscherpen, en de punt zoo goed houdt, als gewoon goed zwart krijt; ook vinden zij het teekenen met inkt, naar hunne nieuwe manier, niet meer zoo moeijelijk. Daarenboven hebben zij wezenlijke verbeteringen in de werktuigelijke zamenstelling der pers gemaakt, welke

[p. 165]

den druk, vergeleken met de Parijsche pers, driemaal sneller doen voortspoeden. Voorts zijn zij in staat, regelmatig Stereotypen te drukken, waartoe de steendruk nog niet gebezigd was, - en prenten op steen te graveren, die de gravure in koper volmaaktelijk evenaren; terwijl de tot dusverre vervaardigde steendrukken in de manier van gravure zich nog altijd tot pen-teekeningen bepaalden.

De kunst, om gravures alzoo (om het dus eens uit te drukken) op eene machinale wijze te vermenigvuldigen, is iets, hetwelk der Amsterdamsche Steendruk-fabrijk alleen eigen is, en door haar alleen bewerkstelligd wordt; en het nadrukken of afdrukken van gedrukte boeken en handschriften hebben zij zoo verre gebragt, dat daarbij niet veel meer te wenschen overig blijft.

Het proefplaatje van hun werk, hetwelk dit berigt verzelt, moge ten bewijze hunner vorderingen dienen.

De spoedige wijze van drukken zoo wel, als de geringere kosten, bevelen overigens deze belangrijke uitvinding ten sterkste aan.

Wanneer deze Fabrijk, die eerst sedert weinige maanden openlijk werkzaam is, de aanmoediging en goedkeuring onzer Landgenooten mag wegdragen, en eens zoo lang zal werkzaam geweest zijn, als die van Parijs, welke reeds in 1807 aanwezig was, dan twijfelen wij niet, of dezelve zal deze kunst tot eenen hoogen graad van volkomenheid gebragt hebben.