Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1817

Aardenburg, of de onbekende Volkplanting in Zuid Amerika; door Petronella Moens. Te Haarlem, bij F. Bohn. 181. In gr. vo. 320 Bl. f 2-18-:

De denkbeeldige wereld, merkt Mejufvr. moens aan, is het eigendom van den verdichter van vertellingen en verhalen; en zij maakt dan ook van dit haar regt getrouw gebruik. Zij zoekt de natuur wel getrouw, maar ook te gelijk de groote en schoone natuur te schilderen; zij teekent eene menschen maatschappij, zoo als zij die, met nog vele verbeteringen, zou verlangen; en, heeft zij al eens in haar tafereel tegen de waarschijnlijkheid gezondigd, zij hoopt echter niet, dat zij het gedaan heeft tegen de mogelijkheid. Wij twijfelen ook geenszins, of dit haar werk zal een aantal lezers behagen; en, hoewel wij juist niet kunnen zeggen, dat ons het werk een bijzonder genoegen gaf, zoo gaf het ons toch vermaak, en wij zien niet, waarom de romanlezer er zich niet mede zou kunnen vermaken. Hare beelden van werkzame deugd en geluk hopen wij dat eene goede werking zullen doen op het jeugdige hart, en meer het ernstig pogen, om zich, een ieder voor zichzelven, voor eene maatschappij, zoo als die wezen moest, te vormen, en dezelve waardig te worden, dan ontevredenheid en gemor, omdat zij nog is, zoo als zij werkelijk is, zal verwekken.

De Heer tavenier had dan eene volkplanting tot stand gebragt, en was meester, wie hij daarin wilde opnemen, en hoe hij dezelve wilde inrigten; het geluk diende hem voorbeeldig, zoodat hij voor alle vakken menschen, zoo als hij verlangde, en regt brave menschen, vond. Zijne vroegere geschiedenis, en die van sommige andere leden, wordt hier ook gemeld; en het huwelijk van zijnen zoon, dien hij met een' vriend naar Europa zond, en die ook al eens bij de Algerijnen gevangen raakte, (maar dáár in den Dey een waarlijk edel hart vond) met een lief Aardenburgsch meisje, geeft dan ook

[p. 528]

hetgeen der lieve jeugd vooral in eenen roman bevalt. Wij willen niet vitten, maar eene en andere onnaauwkeurige uitdrukking hadden wij aangestipt; en eenige herinneringen, hoe aangenaam ook, aan willem den I, de groot, hambroek (nu, deze had hier een' naamgenoot) enz. enz., en aan Kerkelijke Formulieren, en wat meer van dien aard is, vonden wij toch, in een werk als dit, wat vergezocht en minder gepast. Zoodanige bijzonderheden zijn ook reeds te zeer verbruikt, om in eenen roman bijzonder belang in te boezemen. En de schermutseling tegen de zedekundige romans, hoewel daarbij veel waarheid gezegd wordt, is in den mond van haar, die zelve romans schrijft, toch wat zonderling. Zoo het welverdiende lof wezen moet van dit boek, dan ware die voegzamer door ons, of eenen of anderen onzer confraters, aangevoerd; hoewel wij er echter niet zeer bijzonder ons toe voelden uitgelokt. Maar liever willen wij, met een enkel woord, den staat der denkbeeldige volkplanting opgeven:

Als een goddelijke telg, waarop de morgendauw der zuiverste zeden nog parelde, schoot zij elk jaar vaster wortelen, en breidde zich uit. Onschendbare wetten bewaarden de heiligste orde. De opvoeding der vrouwen werd er van geen minder gewigt beschouwd dan die der mannen. Men spiegelde zich aan Europa: bakers, stiefmoeders en grootmoeders zaaiden geene vooroordeelen; het waren daar eenvoudig verlichte bakers, kinder- en kenkenmeiden, verstandige, blijgeestige echtvriendinnen, en waarachtig heil bedoelende moeders. Geene laffe sprookjes, toover en spookgeschiedenissen, maar verhalen van weldadige menschen en verhevene deugden; goede opleiding tot vroege kennis van de wijsheid en liefde des Hemelschen Vaders door de natuur; in de kinderkamers en langs veld en weg duidelijke, gevoelvolle gezangen; zelfs het deuntje, waarmede men het kind in slaap zong, gaf heerlijke gedachtenbeelden in het jeugdige zieltje. De huwelijksvriend had in zijne gade - eene volmaakte vrouw. Zelfverveling was hier volstrekt onbekend; de huisselijke kring was voor allen het dierbaarste. Nuttige kunsten hadden den eersten rang, en gaven glorie. Dicht-, schilder-, beitelkunst en de muzijk waren volmaakt. De verstandige landbouwer werd dankbaar vereerd, die de natuur nabootste bewonderd en toegejuicht; en de eerkroon der ware verdienste was voor iederen

[p. 529]

nuttigen arbeider of vernuftigen uitvinder gereed. Godsdienstig gevoel doorgloeide aller harten. Liefde, reine, werkzame liefde, was de geest van het algemeen gedrag. Kinderlijke onschuld en grijze ondervinding waren heilig. Het ongeluk werd geëerbiedigd, en, dankbaar aan God, dat men het kon, verzacht. Geen levend schepsel werd mishandeld. De maatschappij had zelfs eene plaats voor oude of lijdende huisdieren afgezonderd, en aan de goedhartigheid en erkentenis geheiligd. Ook hier werden de kranke of afgeleefde last- en werkdieren voor gebrek en jammer beveiligd; ja, een overvloedig zinnelijk genot maakte daar de laatste uren ook van die gevoelige wezens, door den Vader der Natuur aan de menschelijke zorg toevertrouwd, nog gelukkig. Vrede en rust heerschten alom. -

Wij konden maar aanstippen, kort en onvolledig, bij lange na niet alles. Arme werkelijke wereld! Arm Europa, met uwe aardappelen en Rumfordsche soep! En dat heet bij ons alreeds weldadigheid!!