Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1817

Handleiding tot de Materies Medica of Leer der Geneesmiddelen, door H.J. van Houte, Med. Chir. et art. obst. Doctor. Te Amsterdam, bij L. van Es. 1817. In gr. 8vo. f 1-16-:

Daar de door de Heeren bicker en ypey opgestelde werken over de Leer der Geneesmiddelen uitverkocht schijnen, en tot eene tweede uitgaaf geene toebereidselen gemaakt worden, zoo heeft de Heer van houte gedacht handen aan het werk te mogen slaan, om het geneeskundig publiek, en vooral de Heelmeesters te platten lande, van eene Materies Medica te voorzien. Wij erkennen met zijn Ed. de noodzakelijkheid van het vervaardigen eener Handleiding tot de Materies Medica, geschreven in de Nederlandsche taal, en vooral berekend voor de behoefte van hen, die, als Heelmeesters, de Geneeskunst te platten lande uitoefenen, welke, zoo als in het voorberigt zeer wel wordt aan-

[p. 502]

gemerkt, veeltijds noch vreemde talen verstaan, noch, zoo zij die al verstaan, middelen genoeg bezitten, om zich kostbare, in die talen geschrevene, boeken over dit onderwerp aan te schaffen.

Kortheid was een der hoofdvereischten in het oog van den schrijver, bij het opstellen dezer Materies Medica; zij is het ook volgens ons oordeel, en moet bijzonder nuttig zijn voor het grooter getal Heelkundigen, voor welken dit werk bij voorkeur bestemd schijnt; dan, terwijl de kortheid met inspanning betracht is, meenen wij op vele plaatsen ontwaar geworden te zijn, dat de duidelijkheid soms aan dezelve opgeofferd is geworden; ten minste het kwam ons voor, dat, vooral in de opgaaf der ziekten, dikwerf te onbepaald gesproken is, en dat de Heer van houte bij het grootste gedeelte zijner lezeren bekwaamheden onderstelt, die maar zelden derzelver deel zijn; terwijl, wat de meer geoefenden aangaat, betere hulpmiddelen dan dit werkje te hunner keuze staan.

Door het betrachten van kortheid, zijn slechts de voornaamste en meest bekende geneesmiddelen uitgekozen, aan welk oogmerk doorgaans voldaan is; ofschoon het ons toeschijnt, dat onderscheidene middelen, te platten lande minder gebruikelijk, hadden kunnen weggelaten worden, waardoor de beschrijving van andere meer bekende en gebruikelijke uitgebreider en duidelijker zoude geworden zijn. Wij willen hieronder rekenen het wonderboomszaad (bl. 9), de tijdeloos (bl. 24), de balsamus(m) Canadense (bl. 28), het Corsicaansche mos (bl. 46), de pechurim-boonen (bl. 141) enz.; terwijl wij in derzelver plaats liever de helenium, de sassafras, de baccae juniperi enz. gelezen hadden.

Het werk is, ten gevalle van hen, die aan de werken van bicker of ypey gewoon zijn, op dezelfde wijze verdeeld; het bevat 19 hoofdklassen van geneesmiddelen, over welke verdeeling wij niets aanmerken, als zijnde de verdeeling, of classificatie, bij het schrijven eener Materies Medica, de moeijelijkste taak, dewijl de-

[p. 503]

zelve steeds voor verbetering vatbaar blijft, aan berisping onderhevig is, veel van eens ieders bijzonder oordeel afhangt, en niemand de keus van zijn stelsel door onwederlegbare gronden staven kan.

Ieder middel wordt dus behandeld: dat eerst deszelfs eigenschappen kortelijk beschreven worden, waarop de werking en het gebruik volgt; terwijl de gift, door kunne, ouderdom enz. gewijzigd, voorgeschreven wordt. De met het hoofdmiddel zamengestelde geneesmiddelen, of die van hetzelve af te leiden zijn, besluiten de afzonderlijke schets van ieder.

Hoezeer de Indicatiën, op het voetspoor van andere voorafgegane en door den schrijver zeker gevolgde werken over dit leerstuk, bij sommige middelen voldoende zijn, is het ons echter voorgekomen, dat in vele belangrijke gevallen de schrijver niet op het doel gelet heeft, waarop bij het opstellen van dit boek zoo zeer te letten was. De beschrijving van vele ziekten met derzelver wijzigingen, of dus genoemden aard, zijn te onbepaald, dikwijls voor den minder geoefenden zeker niet verstaanbaar voorgesteld. Hoezeer wij geen het minste zwak voor het al of niet gebruiken van zekere kunsttermen, waaraan vóór jaren, en ook nu nog door enkele stijfhoofden, veel gehecht werd, voeden; zoo hadden wij vele ziekten voor de kunstbroeders te platten lande liever op eene andere wijze omschreven gezien, dan door de, zoo gemakkelijk op het papier, minder in de natuur, onderscheidende magtspreuken van sthenie en asthenie; desgelijks de met deze in betekenis overeenkomende en voor anderen minder aanstootelijke uitdrukkingen van actief en passief; hoezeer voor den geletterden bruikbaar, houden wij ons door ondervinding overtuigd, dat deze uitdrukkingen en het daarmede beteekende voor velen aberacadabera zijn, en, zoo lang den Heelmeesteren te plaaten lande geene betere leiding en gelegenheid ter vorming, dan nu, wordt aangeboden, moet men zich in ieder voor hen bijzonder bestemd werk

[p. 504]

meer naar derzelver wezenlijke en algemeen bekende behoefte rigten.

Voor deze menschen zijn vele der gegevene voorschriften al te onbepaald, en zouden wij huiverig zijn, dezelve dus in het licht gebragt te hebben. Vele, hier slechts met een enkel woord, op het gezag van den een' of anderen heethoofdigen Duitschen schrijver, voorgesteld, kunnen door den geoefenden meester, wien goed onderwijs, vele ondervinding en een juist wikkend oordeel ten dienste staan, met vrucht gebezigd worden; maar in de handen des minder kundigen blijven zij het gevaarlijke buskruid gelijk. Caute incede, latet ignis sub cinere doloso! Frank.

Zoo lezen wij bl. 168. Men bedient zich van de opium in alle (?) asthenische ziekte (?) met of zonder plaatselijke aandoening, met of zonder koorts (!) zoo als in de tusschenpoozende koortsen, vooral bij dezulken, die men gewoonlijk boosaardig noemt en dikwijls doodelijk zijn. Hierin werkt de opium, met andere sterke, vlug prikkelende middelen verbonden, spoediger (?) en zekerder (?) als (dan) de China!!! In rotkoortsen en zenuwkoortsen met asthenische ontstekingen enz. Wat zoude er door betere ondervinding op deze enkele, zoo onbepaald voorgestelde, plaats niet aan te merken zijn! Zulke stellingen komen in dit werk niet enkele voor.

Op bl. 17. lezen wij van een afkooksel der sennebladen; deze moeten getrokken, maar nimmer gekookt worden. Desgelijks zouden wij zwarigheid maken, de volgens het voorschrift van herwig bl. 33. bereide emulsio uit Cantharides toe te dienen. Bij de aanwending der Wolferley-bloemen behoorde bijgebragt te worden derzelver nuttigheid in met schudding vergezelde aandoeningen van het hersengestel, of der borstingewanden, wanneer bloedontlastende en verkoelende middelen zijn voorafgegaan, als er zwakte, en te groote toevloed of opvulling van vochten, in deze deelen volgt, enz.

Een aanhangsel van voorschriften besluit dit werk.

[p. 505]

Meer kieschheid en voorzigtigheid hadden wij bij de zamenstelling, keus en overneming derzelven gewenscht; ook hadden wij hierin volstrekt geene drukfeilen verwacht; het belang der zake vordert hier de grootste oplettendheid en vermijding van alle misslagen; van een onbeduidend getal kan zelfs het leven afhangen, en de Dorpheelmeester is niet altijd genoegzaam in staat te kunnen beoordeelen, waar de Heer van houte onoplettend genoeg geweest is drukfeilen over het hoofd te zien. Men vergelijke de uitvoering, en oordeele. Ligt zou het ons vallen, zulks met voorbeelden te staven; wij hebben, voor ons zelven, een aantal opgeteekend, tot wier mededeeling wij op den eersten wenk bereid zijn.

Niettegenstaande de uitgaaf van dit boek, wenschten wij, dat de Hoogleeraar ypey van zich mogt kunnen verkrijgen, eene tweede uitgaaf van zijn nuttig Handboek in het licht te geven, en het door gedrongener druk minder kostbaar, en dus meer algemeen verkrijgbaar te maken.