|
| |
| |
| |
Geschiedkundige Beschouwing der Hervor de Kerk in Frankrijk, van derzelver oorsprong af, tot op den tegenwoordigen tijd, met eenige aanteekeningen als bijlagen, door Ingram Cobbin. Uit het Engelsch. Te Dordrecht, bij P. van Braam en A. Blussé en Zoon. 1817. In gr. 8vo. f 2-:-:
Fankrijk is een, in de geschiedenis der Reformatie, merkwaardig land, inzonderheid uit hoofde van de tegenstrijdige rollen, welke het ten aanzien van die groote gebeurtenis heeft gespeeld. Men zoude, de zaak van voren beschouwd, hebben moeten zeggen, dat Frankrijk het land was, waar de beginselen der hervorming het weligst moesten tieren, en het gebied eenes, van alle verkeerdheid en misbruik gelouterden, eerdiensts zich met de minste belemmering had moeten vestigen en uitbreiden. Immers, buiten en behalve dat het betere licht dáár het eerst, schoon in flaauwe schemering, is begonnen te schijnen, zoo bevond zich Frankrijk, door de meerdere vrijheid van deszelfs kerk, in eenen staat van mindere afhankelijkheid ten aanzien van Rome, en daardoor naderbij aan alle zoodanige meerdere verlichting, als door de staatkunde van den pauselijken stoel alom ten zorgvnldigste werd te keer gegaan. Dan, gelijk het in de wereld meestal gaat, wat men zoude zeggen dat wezen of worden moest, is niet geworden, maar het tegendeel; de menschen hebben de leidingen der Voorzienigheid niet verstaan, of door hunne driften verijdeld; zoodat niet alleen de hervorming in Frankrijk geenen vasten voet heeft hunnen krijgen, maar hare aanklevers ald ar ook de moorddadigste vervolgingen hebben ondergaan, - vervolgingen, hervat nog in de jongste dagen, terwijl men van dezelve in geen ander land hoorde. De loop van de lotgevallen der hervormde kerk in Frankrijk kan men nu uit dit welgeschreven en welvertaald werkje leeren kennen.
Bij de Waldenzen ontstond het eerste licht, en zij leden de eerste vervolging om den Godsdienst. Petrus waldus, een koopman en burger te Lyon, is, in de 12de eeuw, de stichter dezer sekte geweest; aan hem is Europa het eerst de verschijning verpligt van de H. Schrift in eene der nieuwere talen.
Lodewijk XII is tot geene vervolging van hen te bewe- | |
| |
gen. In 1520, terwijl frans I den troon bekleedde, begon de leer van luter in Frankrijk verspreid te worden. Niettegenstaande de vervolging nu het hoofd opstak, bleef de hervorming voortgaan, en breidde zich uit in verschillende deelen van Frankrijk. Frans I was, als beschermer der wetenschappen, in het eerst de hervorming genegen; (de schrijver had, ter volmaking van zijn werk, melding behooren te maken van het wispelturig, en naar ingevingen der staatkunde, ten aanzien van de hervorming, zich schikkend, karakter van frans, die, schoon hij de Protestanten in Duitschland hielp, ze in zijn eigen land liet verbranden) maar vervolging duurde voort en deed vele hervormden, 1541, naar Geneve vlugten. Hendrik II volgt het voetspoor van zijnen vader frans. De hervorming groeit tegen de vervolging in. Belangrijke gemeente te Rochelle. De hervormden verzamelen ook te Parijs, 1559, onder bescherming van vele grooten; doch zij worden, door bewerking des Konings, door het Parlement veroordeeld, waarvan zelfs vele leden worden gevangen genomen. Eerste nationale Synode in de voorstad van St. Germain, waarover de Koning woedend is en het ergste zweert; doch de dood komt tusschenbeiden.
In de burgeroorlogen ter zake van de troonopvolging kiezen de hervormden de partij der bourbons. Nu was de Godsdienst in alle openbare zaken gemengd, en waren de partijen staatkundig tegen elkander. Frans II, de jonge Koning, minderjarig, had zijn oordeel aan zijne ooms, de guisen, onderworpen. De hervormden helpen coligni in eene zamenzwering tegen de guisen, welke mislukt en bloedig gewroken wordt door den moord te Amboise. De guisen vervolgen voorts de hervormden wreedelijk, die echter vele kerken stichten, onder andere die te Montauban. De Hertog de guise poogt zelfs eene Inquisitie in Frankrijk op te rigten; doch dit mislnkt.
Karel IX Koning. De Koninginne Regentesse, katharina de medicis, aanvangs den hervormden genegen. Maar de guisen doen hun van eenen anderen kant nadeel, namelijk door te bewerken, dat de Koning van Navarre de Protestanten afvalt. De Koninginne Regentesse doet zelfs voorstellingen aan den Paus, ten goede der Protestanten.
Na de verwijdering der guisen, 1562, staat katharina een nieuw bevelschrift ter gunste van de Protestanten toe,
| |
| |
hetwelk door het Parlement, na veel tegenstand, bij voorraad, en tot op de beslissing van eene algemeene kerkvergadering, wordt goedgekenrd. Merkwaardig is, dat de Kanselier l'hopital, om dit gedaan te krijgen, beweerde, dat men in dezen niet te zien had op de deugdelijkheid of ondeugdelijkheid van den Godsdienst, maar wat het staatsbelang eischte.
Over de, schoon zeer beperkte, vergunningen aan de Protestanten waren echter de Katholijken zeer ontevreden. Maar zelfs de pauselijke Legaat kan niets bij de Regentesse tegen de Protestanten uitrigten.
De Katholijken laten de Protestanten te Meaux, door verscheidene compagnieën soldaten, uit de heffe des volks, beleedigen en mishandelen. Ook de hervormden te Montauban werden wreedelijk geplaagd door een bandeloos graauw, en ter zelfder tijd ontstond er een oploop te Toulouse. De Hertog de guise trekt weder naar Parijs; onderweg, te Vassy, maken eenigen uit zijnen stoet twist met Protestanten; guise deed dezen als de eerste aanranders voorkomen, en krijgt de Parijzenaars, die verregaand tegen den hervormden Godsdienst ingenomen waren, op zijne zijde. - Burgeroorlog tusschen condé en guise. - De hervormde partij neemt toevlugt tot Engeland, dat Havre de Grace laat bezetten. De vrede beperkt de voorregten der Protestanten meer, dan zij het te voren waren.
Montmorenci smeedt eene zamenzwering tegen de Protestanten, die echter wordt voorgekomen. Maar karel begint tot de zijde der vervolgers over te hellen, en alva zet katharina om. Karel brengt een leger op de been. Na den slag bij St. Denijs, verwierven de hervormden weder de belofte van verdraagzaamheid.
De Katholijken waren razender dan ooit. De predikers predikten, dat men ketters geen woord moest houden. Het gevolg was vervolging en moord. De oorlog werd hervat. Het Edict van 1562 wordt volstrekt herroepen, 1568. Na veel bloedvergietens een derde vrede, weder gunstig voor de Protestanten, 1570; en, om dien vrede duurzaam te maken, werd er een huwelijk voorgeslagen tusschen hendrik van navarre (naderhand hendrik IV) en margaretha de valois, 's Konings zuster. Maar dit alles was bedriegelijk, en door een verraderlijk gedrag wiegt karel de
| |
| |
Protestanten in den slaap. Het eerste slagtoffer dezer listen was de Koningin van Navarre, waaraan de Protestanten ontzettend veel verloren; en de Bartholomeus-moord begon met dien van coligny. Wij krijgen hier van die gebeurtenis eene schets, waarin wij zoo regt de Franschen herkennen; immers zelfs hofdames vonden vermaak in de lijken te beschouwen, en dezelve zoo spottend en onbetamelijk te behandelen als mogelijk. Te midden van de ontsteltenis der vlugtende Protestanten, teekende de Koning nog weder een, voor hen gunstig, bevelschrift; doch wie konde hem meer vertrouwen?
Vierde oorlog. Karel sterft op eene ellendige wijze. - Hendrik III. Vijfde oorlog. Bij den vrede wordt aan de hervormden weinig toegestaan. - De Ligue, 1576, zesde oorlog, loopt vrij gunstig voor de hervormden af. - Zevende oorlog, waarbij de hervormden weder iets wonnen. - Achtste oorlog. De Koning genoodzaakt, den protestantschen Godsdienst weder te beletten. - Negende oorlog, tusschen Frankrijk en Navarre. - Hendrik III vermoord, 1589. - Hendrik IV, door die van de Ligue tegengewerkt, verzekert de vrijheden der Protestanten, maar wordt zelf katholijk. Geeft het vermaarde Edict van Nantes uit. - De Koning vermoord. - Lodewijk XIII. De Koninginne moeder, Regentes, bekrachtigt het Edict van Nantes; 't geen ook lodewijk naderhand deed. Maar de Koning was zwak, en de Jezuiten kregen volmaakten invloed op hem. De Koninginne moeder wordt gebannen, aanzienlijke personen vermoord; de burgeroorlogen braken weder uit. - Richelieu onderdrukt de hervormde kerk. - Richelieu en lodewijk XIII sterven.
Lodewijk XIV en mazarijn. Het Edict van Nantes weder bekrachtigd, en bij de meerderjarigheid van lodewijk nogmaals. De Koning afkeerig van en wreed tegen de Protestanten. - Herroeping van het Edict van Nantes. Klein staaltje der ijsselijkheden. Gevolgen dezer herroeping voor Frankrijk. - Dood van lodewijk XIV. Zijn karakter. - Lodewijk XV. Ten aanzien van het begin der regering dezes Konings begaat de schrijver een' groven misslag, maar verbetert dien, door in de aanteekeningen achter het werkje het ijsselijke besluit ten aanzien der Protestanten, waarmede hij zijne regering begon, geheel te leveren.
| |
| |
Na de troonbeklimming van lodewijk XVI werd de toestand der Protestanten in eenige provinciën van Frankrijk eenigzins dragelijker; maar zulks hing veel van de bijzondere begrippen der hoogere magten af. Zij hadden echter geene burgerlijke regten; hunne huwelijken waren niet wettig, enz. Eindelijk herstelde een Ediet van lodewijk XVI hen weder in hunne burgerlijke regten, die echter niet gelijk stonden met die der Katholijken; tot dat de nationale vergadering alle verdrukking ophief, schoon de eerdienst der Protestanten nog niet geheel vrij was.
Onder het schrikbewind werd alle eerdienst verboden, maar in het derde jaar der Republiek hersteld, schoon toen de armoede der hervormden velen verhinderde om gebouwen voor den eerdienst te stichten, welken zij dus in de open lucht verrigteden. In het tiende jaar der Republiek verkregen de hervormden, door het beruchte Concordaat, eenige belangrijke voordeelen, welke zij nog nimmer volkomen genoten hadden.
De Katholijken waren ontevreden, omdat buonaparte heimelijk meer voor de hervormde, dan voor de katholijke kerk gedaan had; en het was ook zoo, dat hij de Hervormden boven de Katholijken begunstigde.
Eene der eerste daden van lodewijk XVIII was, dat hij den Protestanten vrijheid van godsdienstoesening toezegde: maar een booze geest ontwaakte tegen hen, inzonderheid in het zuiden van Frankrijk. Zij werden beleedigd en mishandeld. Alleen de stedelijke garde bewaarde nog eenigermate de orde.
Bij napoleon's wederverschijning, in 1815, werden de Protestanten in verdenking gebragt, dat ze hem genegen waren. Hun gedrag echter omtrent hunne vijanden moesten zelfs dezen als edelmoedig roemen. - Naauwelijks haalden zij adem, of buonaparte verloor, andermaal, zijne kroon. - Van hier af volgt een tafereel der wreedheden en uitzuigingen, door de Protestanten ondergaan, en die wij ons misschien onmogelijk zóó groot hebben kunnen voorstellen. De regering zelve kon ze niet stuiten. - Eindelijk wordt de staat van den Godsdienst bij de Protestanten in Frankrijk, en de inrigting hunner kerk, opgegeven.
De bijlagen zijn zeer belangrijk, van historischen aard, en dienende ter nadere staving van het een en ander, in het werkje zelve voorkomende. |
|
Auteursrechtvrij