Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1817

Geschiedenis der Vaderlandsche Schilderkunst, sedert de helft der XVIIIde Eeuw, door Roeland van Eynden er Adriaan van der Willigen, Leden Correspondenten van het Koninklijk Nederlandsch Instituut, enz. Met Portretten. Iste Deel. Te Haarlem, bij A. Loosjes, Pz. 1816. In gr. 8vo. IV en 462 Bl. f 5-12-:

Dit werk is van belang voor onze Kunstgeschiedenis. Hadden wij voorheen een' grooteren overvloed van uitmuntende

[p. 384]

Schilders, dan eenig land van Europa, misschien Italië naauwelijks uitgezonderd, het ontbrak ons ook niet aan berigten wegens derzelver leven en werken. Van mander, houbraken en van gool, (om niet van weijerman te spreken) zelve Schilders en Kunstkenners, hebben de Geschiedenis der Nederlandsche Schilderkunst van haren oorsprong af opgehaald, en, door de luisterrijke zeventiende Eeuw heên, tot aan het midden der achttiende voortgezet. Sedert dien tijd was er, bij de verkwijnende en, zoo 't scheen, uitstervende kunst, ook geen Geschiedschrijver meer voor dezelve opgestaan, tot dat hare blijkbare herleving in onze dagen, waarvan de voortreffelijke Tentoonstellingen te Amsterdam, onder andere, zulk een sprekend getuigenis geven, twee Vaderlandsche Kunstminnaars en Kunstkenners uitlokte, om het ontbrekende aan te vullen, en dus eene Geschiedenis der Vaderlandsche Schilderkunst sedert de helft der achttiende Eeuwe te leveren, wier slot wij hopen en vertrouwen, dat het schitterendste gedeelte des werks zal uitmaken. - De Heeren van eynden en van der willigen bepalen zich echter niet stiptelijk tot het genoemde onderwerp, noch tot het aangekondigde tijdvak. Daar hun werk als een volledig supplement tot de bestaande Kunstgeschiedenissen moet worden aangemerkt, zoo hebben zij in hetzelve niet alleen de Beeldhouwers, Graveerders, Bouwmeesters en andere Kunstenaars van dien aard (vooral de Graveerders en Etsers) opgenomen, maar ook eene nalezing gehouden van alle dezulken, zoo wel als Schilders, die te hunner kennisse gekomen, en door hunne voorgangers overgeslagen zijn, zelfs van het begin der zestiende Eeuwe; ook van de reeds door houbraken en anderen vermelde Schilders, van welken zij of iets meer, of iets beters wisten mede te deelen. Deze nalezing is de eerste der vijf Afdeelingen, waarin de Schrijvers hun werk gesplitst hebben, en zij beslaat dit geheele Eerste Deel. Daar de Schrijvers hunne taak begonnen zijn vóór de vereeniging van ons Vaderland (ons toenmalig Vaderland, zeggen zij) met België, zoo vermelden zij meestal Schilders uit de Hollandsche School; doch de gemelde inlijving doet hen ook verlangen, bij deze Geschiedenis die der Vlaamsche te voegen, als nu te zamen de Nederlandsche School uitmakende.

Ziet daar het uitgebreid ontwerp der beide Schrijvers. Uit de behandeling, voor zoo verre die uit dit Eerste Deel kan

[p. 385]

worden opgemaakt, blijkt, dat zij allezins voor hunne taak berekend zijn. Grondige kennis der theorie zoo wel, als van de beoefening der kunst, bedrevenheid zelfs in hare kleinste détails, onvermoeide en verbazende nasporingen, zoo uit gedrukte als ongedrukte, schriftelijke en mondelinge bescheiden, zijn op elke bladzijde zigtbaar. Hierbij voegt zich een gepaste, deftige stijl, die, vervreemd van houbraken's Anekdotenjagt en weijerman's ontijdige boert, in den Schilder, Graveerder, enz. meer de voortreffelijkheden of gebreken van den Kunstenaar, dan de zwakheden of belagchelijkheden van den Mensch tracht te ontdekken. Dit moge voor het gros der Lezers al minder aanlokkelijk zijn; voor eene Kunstgeschiedenis (die met de feilen der individu's, buiten het gebied der kunst zelve, eigenlijk niets te maken heeft) is het zonder twijfel geschikter. Dan, de Schrijvers gaan hierin, naar ons oordeel, te verre; somtijds verleidt hen de liefde voor hun onderwerp, om voorname Kunsthelden, zoo als van mieris den Ouden en jansteen, ook in hun zedelijk gedrag te verdedigen, op grond van de veelvuldige keurige voortbrengsels van hun penseel, die meer tijd en oplettendheid zouden vereischen, dan een losbol en dronkaard daaraan kan toewijden. Doch hebben zij bij deze opmerking wel met het groote vermogen der natuurlijke vlugheid, door lust en oogenblikkelijke inspanning ondersteund, geraadpleegd? Het gedrag toch van verscheidene groote Schilders, ook in ons Vaderland, was alles behalve voorbeeldig.

Niet minder dan vierhonderd-tweeëndertig Kunstenaars worden ons in dit Eerste Deel, meer of min uitvoerig, voor oogen gesteld. Het spreekt van zelve, dat daaronder ook velen van mindere verdiensten moeten zijn. Zelfs had men, naar ons inzien, wel een aantal Schilders kunnen weglaten, die volstrekt niet bekend zijn, dan door hunne ingeleverde stukken aan het St. Hiobs-Gasthuis te Utrecht, ten teeken van hun meesterschap in de Schilderkunst (bl. 36-40); en de aangevoerde redenen daarvoor schijnen ons toe, minder voldoende te zijn. Voor het overige is hier zulk een rijkdom van berigten wegens velen onzer voortreffelijkste Genies in het vak der beeldende kunsten, dat Lieshebbers dit boek zekerlijk niet zonder genoegen zullen doorbladeren, en Kunstkenners het gewis met nut zullen beoefenen. Men gevoelt echter, dat het voor een doorloopend verslag niet wel vat-

[p. 386]

baar is. Wij zullen dus kunnen volstaan met te zeggen, dat men daarin, onder andere, zijne weetgierigheid kan voldoen ten aanzien van h. de keyser, (vervaardiger der Graftombe van willem den I.) den stommen van campen, cornelis visscher, jan le ducq, aart van der neer, egbert van der poel, lieve verschuur, jan baptist wellekens, jan wijnands, meindert hobbema, herman zwaneveld, quiryn van brekelenkamp, den Beeldhouwer francis van bossuit, den ouden honthorst en zijn' Zoon willem, den Deiftschen van der meer (vermeer); de Schilders uit de Nijmeegsche School, rutger van langevelt, johannes teyler, en meer anderen; den Werktuigkundigen cornelis drebbel, jan goeree, nicolaas six, albertus van der burch, bernard picart, hendrik soukens, frans van eynden, jan baptist xavery, allen door vroegere Geschiedschrijvers naauwelijks vermelde, en toch zeer verdienstelijke Kunstenaars. Wij zien met geoorloofde fierheid in onze Landgenooten janus secundus, de edele Dochters van visscher, en den voortreffelijken lambert ten kate, 't geen weinigen te beurt valt, poëzij, of gestrenge wetenschap in een' zeer hoogen trap, met meer dan gewone kennis en beoefening der beeldende kunsten vereenigd. Onder de Schilders, van welken de vroegere berigten aan onze Schrijvers slechts eene nalezing overlieten, komen in de eerste plaats de beroemde Gebroeders hubert en jan van eyck, omtrent wier betwiste uitvinding, de schilderkunst in olieverf, hier het vóór en tegen onzijdiglijk wordt te boek gesteld. Voorts vinden wij nog eenige berigten, onder andere van frans hals, jacob jordaans, aelbert cuyp, rembrandt van rhyn, bartholomeus van der helst, (omtrent wien het bij uitstek vereerende getuigenis van falconet wordt bijgebragt) dirk de bray, philip wouwerman, nicolaas berchem, paulus potter, frans van mieris den Ouden, jan steen, (de vraag, of er één dan meer groote Schilders van dien naam geweest zijn, wordt bij deze gelegenheid dus beantwoord, dat de Alkmaarsche later en minder was) adriaan van de velde, de Plaatëtser romein de hooge, en johan weeninx. Met verlangen

[p. 387]

zien wij in het volgende Deel de voltooijing der door van gool begonnen Levensbeschrijvingen van Schilders uit de achttiende Eeuw te gemoet. Het uitgebreide plan der Schrijvers zal ook de Kunstkabinetten, Teekenäkademiën, en zelss de nieuwste Tentoonstedingen omvatten, en dus de Geschiedenis der Vaderlandsche Schilderkunst tot op enze dagen zoo veel mogelijk voltooijen. - Dit Deel is met de afbeeldingen van dertien Kunstenaars en eene Kunstenaresse, op vier platen, versierd.

Met enkele aanmerkingen, hier en daar bij de lezing door ens gemaakt, zullen wij den Lezer niet ophouden: dezelve zijn toch niet van dien aard, dat zij eenigzins de waarde verminderen zouden van een werk, zoo geschikt om kunstkennis en kunstliefde te bevorderen, als het tegenwoordige.