Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1817

Aardbeschrijving der oude Volken, met de nieuwere vergeleken, door Mr. G. Dorn Seiffen, Leeraar aan de Latijnsche Scholen te Utrecht. Iste Deel. To Amsterdam, bij H. Gartman. 1816. In gr. 8vo. XLIV, 260 Bl. f 2-:-:

Wij geven hier verslag van eenen zeer verdienstelijken en met de uiterste vlijt zaamgestelden arbeid. Dewijl het werk voor geen uittreksel vatbaar is, kan dit verstag ook niet anders dan kort zijn; te meer, daar wij den geleerden en beschiedenen schrijver, die in de voorrede verschooning voor, maar tevens aanwijzing van het gebrekkige vraagt, om dit bij de eerste gelegenheid te kunnen verbeteren, in geene zaak van belang iets ter verbetering aan te wijzen gevonden hebben. Vitten - ja, dat kan men altijd: maar wanneer de beoordeelaar van eenig belangrijk werk, in een vaderlandsch tijdschrift, de waardigheid van den post, welken hij op het oogenblik, dat hij een verslag ter neder stelt, bekleedt, erkent, en zich beschouwt als spreker in den naam van een beschaafd publiek; dan moet hij zich in de plaats van elken beschaafden lezer stellen, en vragen: wat zegt die nu wel bij het lezen van dit boek? en het antwoord kan onmogelijk wezen: hij zit naar souten te zoeken - maar: hij wordt vermaakt, onderwezen of gesticht, en is den schrijver dankbaar voor het genot, hetwelk hij hem verschast. De beschaafde lezer is tevens bescheiden, en, terwijl het gebrekkige nooit het eerste is, wat hem in het oog valt, verschoont hij het, waar hij het ongezocht mogt vinden (dit zal echter in het voor ons liggende werk niet gemakkelijk gebeuren), neemt in aanmerking de moeite, welke de zamenstelling heeft gekost, en vergeet niet, welk eene hardigheid het voor den man, die ex professo eenig vak bearbeidt, wezen zou, wanneer hij, die dat vak van wetenschap juist niet voor zijn hoofdvak erkent (want wij kunnen niet allen hetzelfde beoefenen), door vitterijen zich als kenner zocht te wettigen. Dit gedrag van den beschaasden lezer moet de regelmaat van het gedrag des beoordeelaars in een geacht, en door geheel het beschaafde publiek gelezen, tijdschrift zijn.

[p. 372]

Wanneer wij in de voorrede lezen: ‘Ik heb mij van den arbeid van vele geleerden bij het onderzoek van dit werk bediend, waaronder cellarius, cluverius, heeren, bruns, d'anville en mannert vooral dienen genoemd te worden; maar ik heb niet, dan met omzigtigheid, van hunne werken gebruik gemaakt, zoodat ik den eenen met den anderen telkens vergeleek, en de oude schrijvers over het dikwijls verschillende gevoelen dezer geleerden raadpleegde, ofschoon ik mij ook hierdoor somtijds in nieuwe moeijelijkheden ingewikkeld zag, alle welken ik naar vermogen, doch sommigen niet naar mijnen wensch, heb trachten uit den weg te ruimen.’ - Wanneer wij dit lezen, gevoelen wij aanstonds wel, welke vlijt en moeite aan dezen arbeid is besteed, en aan den anderen kant, dat, bij de onmogelijkheid eener volkomene zekerheid ten aanzien der oude aardrijkskunde, het bij afwijkingen moeijelijk te bepalen is, of deze al dan niet souten behooren genaamd te worden. Wij hadden daarom toch wel gewenscht, dat er kaarten hij het werk waren, omdat wij bij het nazien van die, welke wij voor ons hebben, soms nog al verschil tusschen de opgaaf des schrijvers en de kaart vonden. Zoo vinden wij, om een paar voorbeelden te noemen, de Turduli geheel in Baetica, en niet, gelijk de schrijver ons aanwijst, in het zuidelijk Lusitaniën. In de Insulae Brittannicae vinden wij op onze kaart de Regni aangewezen, geenszins, gelijk de schrijver doet, ten westen der Atrebates en Cantii, maar in het midden van deze beide volken, ten oosten des eersten en ten westen des laatsten, terwijl de stad der Regni, Noviomagus, benoorden de beide genoemde volken wordt gevonden. De Atrebates geest de schrijver op gewoond te hebben op beide oevers der Tamesis; op onze kaart vinden wij, behalve dat de stad der Regni, Noviomagus, bezuiden de Tamesis en benoorden de Atrebates, dus tusschenbeiden, ligt, dit laatste volk al te ver van deze rivier verwijderd, dan dat het, naar deze ligging, gezegd zoude kunnen worden haren zuidelijken oever te bewonen, hetwelk althans niet anders kan gezegd worden dan ten aanzien van den zuidelijken oever van den kleinsten der twee armen, welke naderhand zich tot sormering der Tamesis vereenigen, terwijl de noordelijke oever van den grooteren arm reeds door de Cateuchlani wordt bewoond. - Zoodanige afwijkingen, nu, zijn, bij de meerdere zwarigheid, welke met het aanwij-

[p. 373]

zen der juiste grenzen in de oude Geographie verbonden is, onvermijdelijk - wie zal het gelijk of ongelijk beslissen? Hadden wij daarentegen ook kaarten van den heer dorn seiffen, wij twijfelen niet, of wij zouden meer overeenstemming vinden, dan wij nu kunnen. Aan den anderen kant is, hetgeen de schrijver zegt, aangaande de meerdere kostbaarheid, waarmede het werk, indien er kaarten bij waren, zoude zijn bezwaard geworden, ook waar. Wij zijn benieuwd, op welke andere wijze hij, gelijk hij belooft, deze behoefte zal te gemoet komen.

Om nu voorts het werk zelf te doen kennen, melden wij, dat het een werk is, juist geschikt om de oude met de nieuwe aardrijkskunde in verband te stellen, en dus onmisbaar ook voor de beoefening der oude geschiedenis in verband met de nieuwere. Het is naderhand meer geworden, dan de schrijver aanvankelijk bedoelde. Vóór meer dan vijf jaren vóór het verschijnen dezes werks, wilde hij slechts, in eene Aardbeschrijving der oude Volken, den lezer der oude schrijvers een handboek der aardrijkskunde bezorgen, geëvenredigd naar de behoeften, uit meerdere vordering in kennis der vergelijkende aardrijksbeschrijving, namelijk der oude met de nieuwe volken, geboren. Na reeds ver hierin gevorderd te zijn, vertaalde hij zijn eigen werk, om het in 't Nederduitsch uit te geven, gelijk thans geschiedt, dewijl de verbeterde inrigting der Latijnsche scholen in ons vaderland nu eene behoefte deed ontstaan, welke de schrijver geloofde hierdoor eenigzins te kunnen vervullen, zonder de bereiking zijner eerste bedoeling te doen verloren gaan.

Het werk zal vier deelen bevatten; twee zullen over Europa handelen, het derde over Azië, en het vierde over Afrika. Achter elke twee deelen zullen naauwkeurige bladwijzers gevoegd worden, alzoo dat men dezelve als een klein Woordenboek der oude Aardbeschrijving zal kunnen gebruiken.

De waarde van dezen arbeid wordt daardoor volkomen, dat de schrijver oude geschiedenis met oude aardrijksbeschrijving vereenigt, en achter ieder land een kort overzigt voegt van de lotgevallen van het volk en land, van de vroegste tijden, dat dezen bij de Grieken en Romeinen bekend waren, tot aan den ondergang van het Romeinsche rijk in het westen van Europa, en tevens, zoo veel de ouden hiervan melding maakten, de gesteldheid van den grond en de zeden en

[p. 374]

werkzaamheden der inwoners kortelijk beschrijft; zoodat dit werk eigenlijk eene oude statistiek mede bevat, en dus niet alleen, gelijk de schrijver zich bescheiden uitdrukt, den lezer, die iets meer wenscht te weten dan de bloote ligging van landen en volken, eenige aangename oogenblikken verschaft, maar, alles vereenigende, wat tot de volkomene kennis van de oude landen en volken noodig is, het beste geleide wordt, hetwelk de beoefenaar vinden kan; zoodat voor de behoeften der Latijnsche scholen uitmuntend gezorgd is.

Eene geleerde inleiding maakt den lezer bekend met de geschiedenis der oude aardrijksbeschrijving in de drie onderscheidene hoofdtijdvakken dier wetenschap, en met de vaststellingen der ouden in dezen, welke men dient te kennen tot het regt begrip hunner aardrijksbeschrijving; met derzelver verdeeling van de bewoners der aarde naar hunne schaduw en naar de plaats, die zij met betrekking tot elkander op dezelve hebben, - van de winden, en van de aarde. Het slot dezer schoone inleiding maakt eene opgaaf uit van de berekening der meest gewone aardrijkskundige afstanden der ouden.

In dit deel vinden wij Hispania, Gallia, de Brittannische eilanden, Germania, Europeesch Sarmatia, Vindelicia, Rhaetia, Noricum, Pannonia, Dacia, Moesia, en Illyricum. - Het werk is opgedragen aan Z.M. den Koning der Nederlanden.

De stijl van den heer dorn seiffen is gemakkelijk en bondig. Wij zien met verlangen de overige deelen te gemoet.