Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1817

Geographische Oefeningen; of Leerboek der Aardrijkskunde, met XX genommerde Kaarten, naar de nieuwste ontdekkingen en volgens de tegenwoordige verdeeling der landen, opgemaakt uit de beste schriften en nieuwste landkaarten; ten gebruike der scholen en voor het afzonderlijk onderwijs; door P.J. Prinsen, Directeur en Onderwijzer van het Koninklijk Instituut ter aankweeking van Schoolonderwijzers, te Haarlem. Te Amsterdam, bij J. van der Hey. 1816. In kl. 8vo. 312 Bl. f 2-8-:

Dit werkje, hetwelk een ander van gelijken titel, maar ongelijk minder allooi, vóór jaren bij de Erve houttuin uitgegeven, vervangt, beantwoordt volkomen aan den vrij uitvoerigen titel, dien wij geheel hebben opgegeven, om den aard en de strekking van dit boek reeds met een' oogopslag te doen kennen. Het is in 40 lessen verdeeld, die eene doorloopende beschrijving, doch van achter ten geleide der On-

[p. 336]

derwijzers vragen en antwoorden, bevatten. Acht dier lessen behelzen de inleiding, of algemeene kundigheden, tot de Aardrijksbeschrijving (wis- en natuurkundige) behoorende: met de negende begint de staatkundige beschrijving van Europa, en loopt door tot de 30ste; de 31-35ste les bevat Azië, de 36 en 37ste Afrika, de 38 en 39ste Amerika, en de 40ste Australië. Ongetwijfeld schijnt deze verdeeling zeer ongelijk, ten nadeele der werelddeelen buiten Europa; doch heeft de Schrijver, door ongemeene beknoptheid, ten minste de voornaamste staatkundige verdeelingen, voortbrengselen, lucht- en grondgesteldheid, hoofdsteden, enz. ook daarin weten aan te stippen. Jammer, dat zijn bestek hem het vermelden van meer bijzonderheden verbood: dit zou voor den leerling, wien anders de Aardrijkskunde vaak als eene dorre wetenschap voorkomst, gewis aangenaam en nuttig zijn. Thans blijve het der zorge van bekwame leermeesters aanbevolen.

Het boekje zelve hebben wij duidelijk, (in zoo verre dit, voor eerstbeginnenden, met ongemeene kortheid bestaan kan) getrouw, en tamelijk volledig bevonden. De Schrijver heeft, met zeer veel reden, aan de natuurkundige Aardrijksbeschrijving naar evenredigheid eene grootere plaats geschonken, dan in de gewone Geographiën daaraan wordt toegekend, en dus gelegenheid gevonden, om verscheidene bijzonderheden van belang uit die sinds eenigen tijd zoo buitengemeen verbeterde wetenschap op te teekenen. Het verwonderde ons echter (op bl. 27) onder de Schiereilanden zoo min Spanje met Portugal (bij de Engelschen bij uitstrek the Peninsula genoemd) als Arabië te vinden. Zoo dit uit hoosde der grootte geschied zij, behoorde ook Italië geene plaats te hebben onder de Schiereilanden.

Dat men de hoogste toppen der bergen in Europa juist in Rusland (met Zwitserland en Hongarijë) zou vinden, (zie bl. 28) is verkeerd: het Waldaï-gebergte, of liever de heuvelketen van dien naam, is slechts eene verhevenheid van 400 voeten, en komt dus met de Zwitsersche en zelfs met de Zweedsch-Noorweegsche Alpen in geene vergelijking.

In de mede zeer naauwkeurige Aardrijksbeschrijving der onderscheidene landen worden eerst de natuurlijke gesteldheid derzelve, grenzen en grootte, lucht- en grondgesteldheid, voortbrengselen, wateren, bergen en kapen, en dan het staatkundige gedeelte, zoo als inwoners, Godsdienst en regeringsvorm,

[p. 337]

verdeeling, voornaamste steden, eilanden en uitheemsche bezittingen, afgehandeld. Overal is de nieuwste verdeeling, volgens het Weener Congres enz., naauwkeurig gevolgd; eene verdienste, die bij den korten tijd, sedert die schikkingen verloopen, de uitgebreidheid en het veel omvattende dier schikkingen, niet gering is. Wij bevelen dus dit boekje, als het nieuwste, beknoptste en tevens volledigste over de hedendaagsche algemeene, vooral staatkundige Aardrijksbeschrijving, aan alle Onderwijzers dier wetenschap ten sterkste aan.

Dit heeft ons echter niet belet, daarin verscheidene misslagen te vinden, waarvan wij er eenigen hier mededeelen, hopende die in een' volgenden druk (dien het boekje waardig is) verbeterd te zien. De grootste fouten zijn in de opgaven der bevolking van de onderscheidene steden. B.v. in ons Vaderland wordt Amsterdam op 220,000, en Leiden op 31,000 inwoners bepaald. Men weet vrij stellig, dat het eerste thans niet meer dan 180,000, en het tweede slechts 27,000 inwoners telt. Van de zuidelijke Provinciën wordt geheel geene bevolking der onderscheldene steden genoemd, hoewel althans die van Brussel, Gent, Antwerpen enz. tamelijk van nabij bekend is. In Spanje zou Toledo 200,000 inwoners hebben; dit is zekerlijk eene drukfout voor 20,000. De bevolking van Frankrijk rekent men op 20 millioen; zij is, volgens de jongste officiéle opgave, ruim 28 millioen. Ook de bevolking van eenige Britsche steden is te laag gesteld. Zoo heeft, b.v., Birmingham, in plaats van 60,000, bijna 86,000, Manchester geene 84,000, maar 98,000, Leverpool (Liverpool), in stede van 80,000, 94,000, Bristol niet 70,000, maar 76,000, Edinburg niet 85,000, maar bijna 103,000, en Glasgow 100,000, in plaats van 92,000 inwoners, volgens de opgave, in 1811 bij het Parlement gedaan. (Wij denken toch niet, dat deze volksmenigte zoo spoedig verminderd zal zijn.) Dat Dublin 21,000 inwoners zou hebben, is zekerlijk ook eene schrijsof drukfout; dit getal is ten minste 150,000. Zoo er te Genua niet meer dan 76,000 inwoners zijn, moet dit getal, 't welk in het laatst der 18de Eeuw nog 150,000 bedroeg, ontzettend spoedig ter helfte verminderd zijn. In Aztë is het geheele Chinesche Rijk, met insluiting van Mongolijë, Tibet, Korea enz., zekerlijk te laag op 188½ millioen berekend, schoon ook staunton's opgave, die bijna de helft grooter is, overdreven zijn moge. In die evenredigheid zijn dan ook

[p. 338]

twee der voornaamste steden, Pekin en Canton, verkeerdelijk op 700,000 en 75,000 inwoners begroot; Pekin heeft althans anderhalve, zoo al geene twee millioen, en wij gelooven de bevolking in Canton gerustelijk op het tienvoudige van den Schrijver (750,000) te mogen begrooten. - Ook andere onnaauwkeurigheden vindt men hier en daar, b.v. bl. 83 reg. 5 van ond. staat Kaap la Hagne, lees la Hogue; bl. 117 reg. 2 niet Sommerse, Dorse, maar Sommers t, Dorset. De zeer belangrijke fabrijksteden Sheffield en Leeds zijn bij Engeland niet eens opgenoemd. Dat de heerschende Godsdienst aldaar gereformeerd zou zijn, is waar, wat de leer, maar niet, wat de plegtigheden en het kerkbestuur aangaat, die meer naar het Roomsche overhellen. De geringe volksklasse is er, ja wel, oproerig; maar het geheele volk is er ook vrijbeidlievend, en deze deugd weegt tegen de gemelde ondengd wel eenigzins op. Nieuw-Schotland zou, volgens bl. 288, voorheen Arcadië genoemd zijn geweest; dit is eene grove drukfout, en moet zijn Acadië. Arcadische herders tieren zoo hoog niet in het Noorden. Bij Australië had men toch ook de Marquesas- en Washingtons-ellanden, door krusenstern en langsdorff zoo naauwkeurig beschreven, althans met een woord kunnen opnoemen.

Dan genoeg. De geachte Schrijver zal (des zijn wij verzekerd) deze aanmerkingen slechts als blijken onzer zucht beschouwen, om zijn nuttig werkje nog juister en volkomener te zien, daar het op alle Scholen, waar men Aardrijkskunde leert, verdient te worden ingevoerd. Op de Kaartjes zijn de plaatsen met nommers aangewezen, waardoor men er veel heeft kunnen op brengen.