Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1817

[p. 251]

Lodewijk Herder, of de Gevaren eener al te groote Gevoeligheid. Een oorspronkelijk Hollandsch Verhaal. Door A.J. Donker, M. Mz. Te Zutphen, bij H.C.A. Thieme. 1816. In gr. 8vo. Iste Deel, 316 bl. IIde Deel 231 bl. f 4-10-:

De Heer donker is ons onbekend; maar wij vatten maar niet, hoe hij er toe kwam, om in zijnen oorspronkelijk Hollandschen Roman eenen Franschman te verdichten, en dien te stellen in een zoo allezins gunstig licht. Niet, dat wij het noodig oordeelen, bij iedere gelegenheid den volkshaat te sterken; maar dat volkje werd ons hier te lande zoo bekend, dat, als wij het ‘zwijgen best’ omtrent hen beoefenen, wij volkomen meenen te voldoen aan den pligt van menschenliefde jegens hen. ‘Zegen hen, Heer! maar in hun eigen land.’ bad reeds in 1795 een schrander Christenleeraar. En dat zij in hunne eigene schriften een tamelijk goed figuur maken, zij hun gegund. Maar in een Hollandsch boek! en zonder noodzaak! - Dit in het voorbijgaan; en nu, vaarwel Mijnheer dubois!

Meer ter zake. Over het geheel houden wij de verontschuldiging in de voorrede onnoodig; de inlassching toch van een gedeelte van hoogvliet's Abraham den Aartsvader komt zoo wel ter snede, en heeft eene zoo goede bedoeling, dat de Schrijver te regt dit waagde; en ook zonder de verklaring, dat deze Roman eene eerste proeve is in dit vak, zouden wij geenszins aarzelen te getuigen, dat en het doel en de uitvoering allezins lof verdient, en dit verzierd verhaal zeer ver de voorkeur waardig is boven de vele uitheemsche produkten, die men zoo voordeelig, naar het schijnt, dagelijks overbrengt op onzen Nederlandschen grond. Wel is waar, daar wij geenszins het dorpje, maar wel het groot en aanzienlijk dorp, Zommelsdijk kennen, (gelegen op het Eiland Overflakké) was het ons moeijelijk, ons op deze hoofdplaats des tooneels zóó te oriënteren als wij verlangden, en ons daar beekjes (en wat niet al?) te verbeelden; ook konden wij ons het reisje per as van Utrecht enz. derwaarts moeijelijk voorstellen; en nog minder begrijpen, hoe men, te Amsterdam wonende, wekelijks des zaturdags en zondags Mevr. herder te Zommelsdijk bezoeken kan; maar misschien ligt

[p. 252]

ergens een ander, ons onbekend dorpje, dat mede dien naam heeft; voor 't minst kan de Lezer het zich figureren, waar hij wil; en aangenaam was het ons, dat wij naar de hier bedoelde stad Zwol niet alzoo behoefden te gissen, daar wij ons in gemoede verpligt vinden, nog ongehuwde knappe Dorppredikanten op te wekken, derwaarts ten spoedigste een uitstapje te doen, van harte wenschende, dat het hun gaan zal als den braven Kerkleeraar van gezegd Zommelsdijk, die aldaar, of liever nog op den postwagen eer hij er kwam, geheel buiten zijn oogmerk en verwachting, eene juist voor hem geschikte, bevallige, rijke en fatsoenlijke jonge juffer vond, van welke hij ook, eer hij zijne voeten nog in de stad zette, denzelfden dag het jawoord had, en die, zoo wel als de deftige familie, te regt begreep, dat eene gemeente te veel er bij lijden moet, wanneer het huwelijk (en waartoe dient dat ook, als de partijen het eens zijn?) te lang wordt uitgesteld. Het bruilostsvers van oom koene had dan ook te regt tot opschrift: kom naar Zwol, en trouw daar! en onder andere het volgende couplet:

Mijn kinders! ziet de trouw is gansch

In de orde van de zaken,

En dat een elk die mooije kans

Eens waagt, is niet te laken.

En ziet, men doet dat best in Zwol:

Daar speelt de liefde een rare rol:

Gij komt er, daar ge er niets van weet;

En plof, daar heeft hij u al beet.

Dit intusschen nu daargelaten: de held des verhaals, lodewijk herder, zorgvuldig opgevoed, een jongeling en man van goede beginselen, wordt, door zijne overdrevene gevoeligheid van hart, zeer ongelukkig, waaruit hij zich niet, dan nog juist toevallig, en zeer laat, herstelt; en zijn voorbeeld is waarschuwende les, en sprekend bewijs, dat niet alleen het hart, maar alle vermogens van den mensch tevens en gelijkmatig moeten gevormd worden, zoodat geen van dezelve den hoofdtoon voere, noch over de anderen gebiede. Ware dit bij lodewijk het geval geweest, dan was hij, bij al zijne braafheid, gegeven woord en innige liefde, niet trouweloos geworden aan zijne beminde betsy; niet, als student, en daarna als man, menigvuldige malen bedrogen;

[p. 253]

dan had hij ook met zijne doortje gelukkig kunnen leven, en haar door zijn gedrag jegens haar niet uitgelokt tot schending der huwelijkstrouw; hij was niet gekomen tot wanhoop en menschenhaat, noch vervallen tot armoede; uit al hetwelk hij echter nog eindelijk gered werd door de edelmoedige betsy, die, gelukkig voor hem, weduwe geworden, hem aan het slot dezes werks wederom haar hart en hare hand reikt.

Wij durven dit vaderlandsch geschrift, vol goede vaderlandsche karakters en vaderlandsche zeden, gerustelijk aanprijzen, daar niet alleen de hoofdpersoon, maar ieder handelend karakter, interessant is, en waarlijk meer dan enkel uitspanning, ja inderdaad menige nuttige les, hier is op te zamelen, terwijl ook geest en luim gedurig de lezing veraangenamen.