Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1817

[p. 213]

Boekbeschouwing.

Wesselii Alberti van Hengel, Oratio de elementis disciplinae theologicae bene ac diligenter pertractandis, publice habita die 28 Decembris 1815. cum ordinariam theologiae in Athenaeo Frisiaco professionem solemni ritu auspicaretur. Leov. apud J.W. Brouwer. 1816. p. 35. 4to.

Door verscheidene blijken van vlijt en kunde heeft zich de Heer van hengel zoo voordeelig bekend gemaakt, dat ieder eenigzins bevoegd regter hem volkomen berekend moet oordeelen, om op den leerstoel der Godgeleerdheid geplaatst te worden aan het Athenaeum te Franeker. Deze waardigheid, welke hij zoo zeer verdiende, heeft hij aanvaard door het doen der voor ons liggende Redevoering, over eene behoorlijke en zorgvuldige behandeling der eerste gronden van de godgeleerde studien. Deze stof is gelukkig gekozen, en komt zeer overeen, zoo wel met het algemeene voorschrift der Koninklijke wet op het hooger onderwijs, als met de bijzondere inrigting der Illustre scholen. Volgens de wet, immers, moet een theologant zich niet vergenoegen met het theologisch systema te bestuderen, maar ook de behoorlijke gronden leggen, om hetzelve daarop te bouwen; en hiertoe mogen ook de Illustre scholen, of Athenaea, verstrekken: terwijl de Akademien tot het voltooijen van het gebouw bestemd zijn.

Tot de eerste gronden, nu, der godgeleerde studien brengt van hengel de gewijde uitlegkunde, de kerkelijke geschiedenis, en de natuurlijke godgeleerdheid. De zoogenaamde voorbereidende studien behandelt hij niet. Derzelver noodzakelijkheid, toch, is algemeen erkend, en thans door de wet gestaafd, schoon, voorheen, sommigen daarover vrij losjes henen vlogen, om, zoo spoe-

[p. 214]

dig mogelijk, het godgeleerd zamenstel bij den eenen of anderen Hoogleeraar, of ook wel bij meerder, te leeren. Die studien alleen, welke onmiddellijk betrekking hebben op de godgeleerdheid, tot zijn bepaald oogmerk willende beschouwen, tracht hij dezelve aan te bevelen: vooreerst, om derzelver nuttigheid en aangenaamheid op zichzelve; ten tweede, omdat ieder dezer bijzondere studien bij uitnemendheid geschikt is tot opheldering der anderen; ten derde, omdat eene behoorlijke kennis van alle drie tot de hoogere godgeleerde studien de beste handleiding geeft.

Het eerste gedeelte, dan, der Redevoering wordt besteed, om zoo wel het aangename als het nuttige van ieder dezer studien, afzonderlijk, aan te toonen, ten einde belang voor dezelve te verwekken. Het tweede dient, om derzelver wederkeerigen invloed op elkanders opheldering voor te dragen. In hetzelve wordt gehandeld over de opheldering, welke de beoefening der kerkelijke geschiedenis en aan de beoefening der natuurlijke godgeleerdheid en aan die der gewijde uitlegkunde kan toebrengen; voorts over het nut der uitlegkunde voor de natuurlijke godgeleerdheid en kerkelijke geschiedenis; eindelijk over het nut, hetwelk uit de natuurlijke godgeleerdheid voor de kerkelijke geschiedenis en de gewijde uitlegkunde ontstaat. Het derde hoofddeel is geschikt om te betoogen, dat de juiste kennis der drie opgenoemde studien eene natuurlijke handleiding geeft tot de Christelijke godgeleerdheid, of Dogmatiek, tot de Christelijke zedekunde, en tot de pastorale wetenschappen en de predikkunde; welke alle, met regt, door den Redenaar tot de hoogere wetenschap der godgeleerdheid gebragt worden. Er is, derhalve, veel, zeer veel in deze Redevoering, ja mogelijk wat al te veel, zoodat het derde stuk alleen, indien het wat meer ontwikkeld ware, genoegzaam tot het eigenlijk oogmerk der gekozene stof had kunnen zijn. Het tweede komt ons ook wat te gekunsteld en te fijn gesponnen voor. Met dat al kunnen wij, over het geheel genomen, deze Redevoering

[p. 215]

aanprijzen, als den Steller eer aandoende. De bijgevoegde aanmerkingen zijn spaarzaam, en zonder de minste praal van geleerdheid. De stijl, eindelijk, is vloeijend, schoon en krachtig; zoodat wij, hierin, volkomen instemmen met den kundigen steller der recensie van dit stuk, te vinden in de Bijdragen tot de beoefening en geschiedenis der Godgeleerde Wetenschappen, 1817, Deel V. St. 1, bladz. 24 env. Het zij ons echter vergund, eene kleine bedenking, ter verdediging van den Heer van hengel, te opperen tegen hetgeen in die recensie verzekerd wordt, dat de Latijnen omnia tegen unum, pauca, multum stellen, maar niet gelijk in deze Redevoering geschiedt, tegenover singula, en dat het dan universa had moeten zijn. Dat deze twee laatste woorden meestal tegen elkander over gesteld worden, erkennen wij; doch wij meenen, dat het niet altijd geschiedt. Immers vinden wij bij caesar, (de Bell. Gall. Lib. 1. C. 48.) Ex omni copia singuli singulos delegerant; en bij cicero zelfs, (de Leg. L. 2. C. 12.) Plures Deorum omnium, singuli singulorum sacerdotes. (de Fin. L. 2. C. 13.) Singulas potius res, quam omnia quae prima natura approbavisset.