Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1817

Verhandeling over de Sympathie, door Dr. Frederik Hufeland, Geneesheer aan het Hof van Saxen Weimar.

(Vervolg en slot van bl. 140.)

Volgens den Schrijver, is dus bij het dierlijk magnetismus de sympathie tusschen den mensch en de hem omringende natuur sterker dan gewoonlijk. Om tot dit resultaat te komen, doorloopt de Schrijver kortelijk en volgens zijne inzigten de reeks der verschijnselen, welke de onderlinge betrekking en werking des dierlijken en voornamelijk des menschelijken organismus met de overige natuur daarstelt. Hem in dat overzigt volgende, zijn ons vele stellingen ontmoet, welke met alle bekende en algemeen erkende waarnemingen te zeer strijden, om er onze Lezers niet opmerkzaam op te maken. Zoo wordt bl. 26. beweerd, dat den visschen de uiterste ledematen ontbreekt, en dat daarom de eigendunkelijke spierbeweging bij dezelven zeer eenvoudig en beperkt

[p. 182]

is. Wie, die slechts ééns met eenige oplettendheid een' visch heeft zien zwemmen, zal dit toestemmen? Welk eene beweging, welk eene vaart! Hoe vele spieren moeten hier niet werkzaam wezen tot de wendingen van het ligchaam, tot de besturing der vinnen en van den staart! Wie ziet hier geringe, eigendunkelijke spierbeweging? Daarenboven vertoont dezelve zich niet alleen in de ontwikkeling der ledematen, maar ook overal, waar een zeer beweegbare ruggestreng is, bij de slangen b.v. Men kan dus hieruit geen bewijs ontleenen voor de onevenredigheid tusschen de stellige en ontkennende levensbewerkers, (in de dieren zenuw- en spierkracht) noch dus ook voor de opeenhooping der eerste bij zulke dieren als de visschen en slangen, noch daaruit verklaren de elektrieke verschijnselen der eersten, de zoogenaamde tooverkracht der laatsten, enz.

Wij kunnen ook niet begrijpen, hoe hufeland uit de bekende proef van humboldt, omtrent den werkkring der zenuwen, een besluit kan opmaken tot den verren afstand, waarop het straks gemelde stellige beginsel werken kan, zoodat men daaruit vele verschijnselen van het magnetisme zoude kunnen verklaren. Nog minder bevatten wij, waarom juist dat stellige beginsel naar buiten moet werken, en, een' onmerkbaren dampkring om het ligchaam vormende, de oorzaak zijn, onder andere, der antipathiën. Want, zoo deze al door een of ander uitvloeisel veroorzaakt worden, hetwelk wij niet ontkennen dat zeer waarschijnlijk is, volgt daaruit nog niet, dat dit uitvloeisel uit de zenuwen voortkomt. Het allerminst, echter, bevatten wij, hoe uit dit zelfde beginsel de aansteking verklaard kan worden. Ons dunkt, dat het veel eenvoudiger is, de aansteking als het gewrocht eener fijne stof te beschouwen, welke zelve door eene ziekelijke afscheiding ontstaan, en in staat is, niet alleen door prikkeling der levende vezel, maar ook door werkelijke aansteking der vochten, waarmede zij vermengd wordt, eene soortgelijke verkeerde menging te weeg te brengen, als waardoor zij zelve ontstaat; zoodat

[p. 183]

dan ook die vochten eene soortgelijke onregelmatige prikkeling en terugwerking veroorzaken, als in het ligchaam plaats had, waaruit de smetstof ontstond. Ons dunkt, dat men zich op deze wijze van de zaak een duidelijker begrip kan vormen, dan door te vooronderstellen, dat, bij elke aansteking, de aangestoken organismus zoodanig in den werkkring van den aanstekenden getrokken wordt, dat beiden als 't ware een bewerktuigd geheel uitmaken. Zoodat men dan wezenlijk door loutere Sympathie de pokken en de mazelen zoude krijgen.

Hoewel de mensch, als het karakter der dierlijkheid in den hoogsten graad bezittende, zeer vrij is van den invloed van buiten, en dus ook niet zeer voor sympathetische betrekking vatbaar, wordt hij dit echter, wanneer de werkingen, waarin die dierlijkheid vooral gelegen is, aanmerkelijk verstoord zijn, zoo als in den slaap, in vele zenuwziekten, bij het slaapwandelen. De Schrijver beweert zelfs, zonder dit echter te bewijzen, dat het ligchaam, in den slaap, door de uitwendige natuur op eene geheel bijzondere wijze wordt aangedaan. Ons dunkt evenwel, dat dit niet noodig is ter verklaring van sommige verschijnselen, welke de slaap oplevert. Schoon toch de zintuigen sluimeren, rust daarom het geheele zenuwgestel noch de hersenen, beschouwd als meer onmiddellijk met den geest in verband staande. Gedurende den slaap geschiedt er in het ligchaam zoo veel, dat het de zenuwen niet aan prikkels, de ziel niet aan voorstellingen behoeft te ontbreken, waardoor geheele reeksen van gedachtenbeelden kunnen worden opgewekt. En wij vinden geene noodzakelijkheid, om, ter verklaring dier droombeelden, onze toevlugt tot eene naauwere en, in sommige opzigten, nieuwe betrekking van den mensch en de buitenwereld te nemen.

De Schrijver grondt op deze nog zeer betwistbare verklaring van den slaap ook die van het slaapwandelen, beschouwd als een staat tusschen waken en slapen, en in 't bijzonder van den magnetischen slaap. De menigvuldige, daarover genomene, en ook van elders beken-

[p. 184]

de, waarnemingen hebben genoegzaam bewezen, dat in denzelven, de menschelijke bewerktuiging tot een' lageren graad van dierlijkheid zijnde gezonken, eene soort van instinktmatige werkzaamheid en eene veranderde betrekking tot de buitenwereld aanwezig schijnt te wezen. In het bijzonder komt de gevoelige kring van het ligchaam als vergroot voor, zoodat de magnetische slaapwandelaar de voorwerpen op verren afstand kent en onderscheidt. De Schrijver poogt dit, nog altijd vreemdsoortig, verschijnsel op te helderen, door zijne Lezers opmerkzaam te maken op het verschil tusschen dynamische en mechanische werking, en tot voorbeeld der eerste bij te brengen de op zulk een' verbazenden afstand plaats hebbende werking der zon. Zoodat onze ligchaamswerkkring zelfs buiten de grenzen der aarde, waarop wij wonen, en die ons, in zoo vele opzigten, aan zich vast ketent, zoude zijn uitgestrekt. Het is mogelijk. Maar dat eene fijne stof, van dat hemelligchaam afstralende, tot ons komt en ons gezigtszintuig onmiddellijk aandoet, is voor het minst even mogelijk, en tevens al zoo waarschijnlijk en bevattelijk.

Even zoo vinden wij het waarschijnlijker en bevattelijker, als er dan toch, om alles te verklaren, iets voorondersteld moet worden, te vooronderstellen, dat het zien door de maag, door de vingeren, in den magnetischen slaap, een gevolg is van het verband der zenuwen, en van de in den oud-physiologischen zin plaats hebbende sympathie tusschen dezelven, dan een tot werkelijk zien, de Hemel weet hoe! verhoogd gevoel.

Wij laten het hierbij: want, zoo als wij in den aanvang dezer Recensie gezegd hebben, ons oogmerk was thans minder een doorloopend beoordeelend verslag, dan wel de toetsing van enkele stellingen. Het boekje zelf zal toch onzen Lezeren reeds genoegzaam bekend zijn; zij zullen er gewis veel opmerkelijks in gevonden hebben, vooral in de twee bijgevoegde uitvoerige waarnemingen; b.v. in de eerste de magtige werking der metalen, in de laatste de aanmerkelijke aandoenlijkheid van

[p. 185]

het gehoor; zoo ook, in de, aan 't eind des werks, bijgevoegde aanmerkingen, de gedachten van hufeland over de gelijkheid en het verschil tusschen magnetisme en galvanisme, over de onderscheidene stelsels van werktuigen in het menschelijk ligchaam, derzelver onderlinge betrekking, enz.