Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1817

De kunstgrepen, waarvan het hedendaagsch Ongeloof zich bedient, om den Godsdienst door den Bijbel, en den Bijbel door den Godsdienst te bestrijden. Uit het Hoogduitsch. Uitgegeven met eene Voorrede door Nicolaas Schotsman, Predikant te Leyden. Te Leyden, bij J. van Thoir. 1816. In gr. 8vo. XVI en 72 Bl. f :-14-:

Wij lazen dit boekje met ergernis en droefheid, omdat het, helaas! waarheid bevat; maar ook met ergernis en droefheid, wegens deszelfs geheel nadeelige strekking, en de vermoedelijk verkeerde toepassing. Het moge waar zijn, dat men, met het booze oogmerk om ons van Godsdienst en zedelijkheid volkomen te berooven, de grootste hoogachting voor den Bijbel, boven ieder menschelijk schrift, voorwendt, - de Christelijke zedeleer boven alles aanprijst, en ieder leerstuk eeniglijk met een oog op de zedelijke strekking belangrijk houdt, - verdraagzaamheid predikt, - de redeneerkundige wijze van betoog naar den ouden trant ter zijde stelt, - de overnatuurkunde in hare leemte en weifelende onzekerheid gedurig aanwijst, - de Compendia en Systhemata van Godgeleerdheid minacht, - aan Formulieren en Symbolische boeken, met hunne verouderde spreekwijzen, waarde ontzegt, - leerboeken, gezangen, leerredenen, enz. geheel anders wenscht in te rigten, dan vóór ettelijke jaren mode was, - de voorstanders van het oude in openbare beoordeelingen ten toon stelt, - daarop dan ook Natuurlijke Godsdienst aan den Bijbel onderschuift, en de zedeleer, door het

[p. 179]

wegnemen harer steunsels, zelve verlamt en verzwakt, - dat dan de op deze wijze ondermijnde Natuurlijke Godsdienst ook zelf wegvalt, en het gemeen menschenverstand ook twijfelachtig, zoo niet geheel weggecijferd wordt, - en men, ter vergoeding van dat alles, ons niet dan wind en woordenpraal, en het: laat ons eten, en drinken, en vrolijk zijn! in de hand stopt. Maar, wie voelt het volstrekt nadeelige niet van zulke booze en averegtsche oogmerken te doen vermoeden, bij iedere edelmoedige poging om het geloof en de beoefening des Christendoms op de hooge waardering der H. Schrift te gronden, en de gemoederen van dorre dogmatische twisten tot zedelijkheid te leiden; de vrienden van God en het goede te verbroederen; menschelijke bepalingen, en mislukte pogingen van het menschelijk brein, te doen schatten naar derzelver innerlijk gehalte; ook de volkomene overeenstemming van de Goddelijke openbaring, rede en gezond verstand te doen uitkomen, en met de groote vordering in iedere wetenschap en beschaving de voordragt van Bijbel- en zedeleer eenen gelijken tred te doen houden? Sapienti sat! Het boekje werd reeds vóór 40 jaren in Duitschland geschreven; het moge daar toen behoefte geweest zijn! het werd in 1785 stukswijze in het Mengelwerk der toenmalige Nieuwe Vaderlandsche Bibliotheek medegedeeld. Het is doorgaande in eenen vrij satirieken toon geschreven, en de edelmoedige vrienden van den Bijbel en deszelfs zedelijken inhoud, en van den verdraagzamen geest, mogen het eens inzien, en er zich het ‘ne quid nimis!’ bij inprenten: maar mogt de tegenwoordige Uitgever en Voorredenaar ook dit ‘ne quid nimis!’ bedacht hebben; den tegenwoordigen toestand der Protestantsche kerk beschouwende, en de regt Christelijke, uitmuntende pogingen voor waarheid, gezond verstand, en echte Bijbelstudie vooral ook, die hij toch, al ging hij niet verder dan zijne tegenwoordige woonplaats, genoegzaam kon opmerken! en die hij immers niet nalaten kan, zoo wel als wij, toe te juichen?

[p. 180]

Dan, deze hernieuwde uitgave is, naar het schijnt, vooral tegen den Schrijver van het zoo veel geruchtmakend werkje: Christendom en Hervorming, gerigt. Maar had dan toch de Weleerw. schotsman den tweeden druk van dat boek afgewacht! Waarlijk: non tali auxilio! - tegen die Kantiaansche grondstellingen snijdt deze Duitscher niets geen hout.

Bij het lezen der voorrede van den Leidschen Predikant, herinnerden wij ons onze eerste aanmelding van dat Christendom enz.; en menig lezer denkt welligt met ons, dat wij toen niet zoo geheel mal gedroomd hadden.

Wij werden inderdaad treurig, volkomen de waarheid nu op nieuw gevoelende van het gezegde van werenfels, dat de Heer schotsman hier als motto bezigt: ‘Nemo Protestantium diffitebitur infaustum illud discrimen partium, in quas Ecclesiae eorum etiam num, proh dolor! divisae videntur, tandem aliquando tollere, et has Ecclesias in unam conjungere, rem esse praeclaram, Deo gratam, ad regni Christi incrementum, ipsarumque harum partium, periculosis inprimis his temporibus, conservationem apprime utilem, si non omni ex parte necessariam. Eadem vero res non modo difficillima habetur, sed jam passim refertur inter τα ἀδυνατα, eaque, quae optari quidem liceat, sed spectari neutiquam possint.